សេចក្តីស្នេហាពិតរបស់ស្រីរបាំម្នាក់ ឈ្មោះនាង សារ៉ាម៉ានី (Saramani: Khmer Dancer) ត្រូវបានអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រពិនិត្យយ៉ាងដិតដល់ម្តងហើយម្តងទៀត ហើយបានក្លាយជាប្រលោមលោកស្នេហាកាន់តែល្បីសុះសាយសម្រាប់អ្នកអានបរទេសតាមរយៈសៀវភៅបកប្រែជាច្រើនភាសា។

មានសេចក្តីដំណាលមួយគឺនៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩០៤ បន្ទាប់ពីការគ្រងរាជសម្បត្តិបាន៤៣ព្រះវស្សា។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរគឺ សម្តេចព្រះនរោត្តម ទ្រង់បានប្រារព្ធព្រះរាជពិធីបុណ្យចម្រើនព្រះជន្មគម្រប់៧០ព្រះវស្សា និងយាងចូល៧១ព្រះវស្សា។ ដើម្បីប្រារព្ធក្នុងឱកាសដ៏ពិសេសនេះ ឆាកវេទិកាដ៏ធំមួយត្រូវបានសាងសង់និងរចនាឡើងដ៏ស្អាតគួរឱ្យទាក់ភ្នែក ដែលផ្តល់ឱ្យសាធារណជននូវឱកាសបានឃើញទិដ្ឋភាពដ៏កម្រ នោះគឺការសម្តែងដោយក្រុមរបាំព្រះរាជទ្រព្យ។ តាមពិតទៅ នេះជាលើកទី២ ដែលក្រុមរាជបម្រើ(ស្នំ)និងជាអ្នករបាំ ពិសេសនាងសារ៉ាម៉ានី បានសម្តែងនៅចំពោះព្រះមុខហ្វូងមនុស្សជាច្រើននាក់លើវេទិកាដ៏ធំ ខណៈកាលននោះនាងទើបអាយុត្រឹម១៣ឆ្នាំ។ នាងគឺជាអ្នករាំដំបូងដែលបង្ហាញខ្លួន រាំដោយភាពឆើតឆាយ និងសុភាពទន់ភ្លន់ គួរឱ្យគយគន់។

នាងមានទេពកោសល្យសម្តែងយ៉ាងល្អ ក្នុងរយៈពេលបួនឆ្នាំក្នុងឋានៈនាងជាអ្នករាំបម្រើគ្រួសាររាជវង្ស។ នាងបានបង្ហាញឱ្យឃើញពីភាពលេចធ្លោរយ៉ាងឆាប់រហ័សក្នុងរូបភាពជាតួឯក។ ប៉ុន្តែក្នុងក្រសែភ្នែកមនុស្សដទៃបានមើលឃើញថា នាងជាមនុស្សបង្កជម្លោះប្រេះឆាដោយធ្វើឱ្យថ្នាក់គ្រប់គ្រងមិនពេញចិត្តទៅវិញ។ ចរិតលក្ខណៈ ទាំងនេះ និងកាយវិការបដិសេធក្នុងការលើកតម្កើងអ្នកនៅក្នុងវាំងក្បែរព្រះកាយព្រះមហាក្សត្រ ខណៈរូបនាងផ្ទាល់បែរជាមានភាពស្និទ្ធស្នាលជាមួយនឹងកម្លោះជនជាតិបារាំងម្នាក់ ហើយ​មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន នាងបាន​​រៀប​ការ​ជា​មួយ​នឹងកំលោះជនជាតិបារាំងឈ្មោះ រ៉ូឡង់ មុីយែរ។ សៀវភៅ«សារ៉ាម៉ានីអ្នករាំខ្មែរ» ត្រូវបានប្រាប់ពីដំណើររឿងដែលបានក្លាយជាប្រលោមលោកស្នេហាពិតមួយដែលត្រូវបានបោះពុម្ពក្នុងឆ្នាំ១៩១៩ ដោយលោករ៉ូឡង់ម៉ីយែរ (Roland Meyre) ជាស្វាមីិ និងជាមន្ត្រីរាជការបារាំងសម័យ អាណាព្យាបាលកម្ពុជា។ នាងសារ៉ាម៉នី បានប្រាប់រឿងរ៉ាវ ទៅកាន់ស្វាមីរបស់នាង៤ឆ្នាំក្រោយពីរៀបការ។ «ខ្ញុំបានដឹងយ៉ាងច្បាស់…រឿងរ៉ាងទាំងនោះ… ។ នាងបន្តទៀតថា«​ក្នុងរយៈពេល​ពីរ​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​ខ្ញុំ​នៅ​ព្រះបរមរាជវាំង ខ្ញុំ​មិន​បាន​ជួប​ប្រទះ​អ្វីផ្សេងក្រៅ​ពី​ការ​ខក​ចិត្ត​ឡើយ»។

សូមបញ្ជាក់ថា អស់រយៈពេលជិតមួយសតវត្សរ៍មកហើយ ចាប់តាំងពីការបោះពុម្ពផ្សាយមក ប្រលោមលោកស្នេហា«សារ៉ាម៉ានីអ្នករាំខ្មែរ» នេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រលោមលោក ដែលមានការពិតជាក់ស្តែង ដោយធ្វើការពិពណ៌នាអំពីសម័យកាលនេះក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា និងការយល់ដឹងដ៏ពិសេសមួយអំពីភាពអាថ៌កំបាំងនៃព្រះរាជវង្សខ្មែរនាសម័យនោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ភស្តុតាងជាច្រើនដែលកំពុងរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់ រួមទាំងសំបុត្រកំណើត និងរូបថតបង្ហាញថា ប្រលោមលោករបស់លោកម៉ីយែរបានបរិយាយយ៉ាងច្បាស់ពីខ្សែជីវិតភរិយារបស់លោក។ សៀវភៅនេះផ្តល់នូវទិន្នន័យដ៏រស់រវើកនៃទំនាក់ទំនងរបស់នារីរបាំជាមួយដំណើរនៃប្រវត្តិសាស្ត្រ។ វាពិតជាពិបាកសម្រាប់លោករ៉ូឡង់ ម៉ីយែរ ទោះបីជាគាត់មានជំនាញភាសាខ្មែរ និងចំណេះដឹងអំពីប្រទេសខ្មែរក៏ដោយ ដើម្បីរៀបចំព័ត៌មានលម្អិតបែបនេះ។ ប៉ុន្តែសំណួរមួយចំនួនអំពីសៀវភៅនេះ នៅតែទាក់ទងនឹងអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ។ គួរឱ្យកត់សម្គាល់ថា អ្នកនិពន្ធ ពិតជាមានទំនាក់ទំនងស៊ីជម្រៅជាមួយស្រីរបាំគឺនាងសារ៉ាម៉ានី។

នៅឆ្នាំ ២០០៥ នៅពេលដែល ខេន ដាវិស( Kent Davis) ជាអ្នកស្រាវជ្រាវបុរាណវិទ្យាផ្នែកអក្សរសាស្ត្រ ដែលជាអ្នកបោះពុម្ពផ្សាយ និងអ្នកបកប្រែសម្រាប់សារព័ត៌មាន DatAsia Press។ ក្រុមការងារលោកបានចូលប្រាសាទអង្គរវត្តជាលើកដំបូង ហើយពួកគាត់មានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំងចំពោះរូបចម្លាក់នៃរបាំអប្សរា ដែលហាក់ដូចជាអន្ទងហៅគាត់ឱ្យមកកម្ពុជាស្វែងយល់ពីអាថ៌កំបាំងនិង “ភាពអច្ឆរិយៈនៃអាណាចក្រខ្មែរ”។ លោកដាវិស​និយាយ​ថា​៖ «​តួនាទី​ពិត​របស់​ខ្ញុំ​គឺ​ជា​អ្នក​បុរាណ​វិទ្យា​ផ្នែក​អក្សរសាស្ត្រ»។ លោកបានបង្ហាញថា «ដូចដែលការពិពណ៌នាពីការងារតួនាទីនិងភារកិច្ចរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំបានស្រាវជ្រាវអត្ថបទ ដែលសរសេរមិនច្បាស់លាស់ បាត់បង់ និងរឿងពិតដែលត្រូវបានគេបំភ្លេចចោល អំពីតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហើយសរសេរវាឡើងវិញជាភាសាអង់គ្លេស និងបារាំង»។ លោកដាវិស បាន​បកប្រែ​សៀវភៅ​នេះ ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេសដែល​ជា«កិច្ចការ​ដ៏​ធំ»។ ការងារនេះបានក្លាយជាប្រធានបទនៃអត្ថបទជាច្រើនទាក់ទងដល់ប្រវត្តិប្រទេសកម្ពុជា។

នៅក្នុងអត្ថបទចេញផ្សាយនៅឆ្នាំ ២០១០ ដែលមានចំណងជើងថា “Roland Meyer, Saramani and a Cambodian Love Affair” គាត់សួរថា តើគាត់ជាតួអង្គប្រឌិត ឬជាមនុស្សពិត ហើយថា តើព្រឹត្តិការណ៍ដែលបានរៀបរាប់ក្នុងសៀវភៅនេះផ្អែកលើការពិត ឬការស្រមើលស្រមៃ? ចម្លើយនៃសំណួរខាងលើត្រូវបានរកឃើញងនៅឆ្នាំ ២០១៣ ក្រោយពីលោកដាវិសបានទទួលអ៊ីមែលពីលោក ហ្សៀន កួរទ័ស(Jean Courtois )ដែលជាមន្ត្រីកងទ័ពអាកាសបារាំងចូលនិវត្តន៍។ លោកហ្សៀន( Jean)បានអះអាងប្រាប់ដាវិសថា រូបគាត់ជាចៅប្រុសបង្កើតរបស់ លោកតា រ៉ូឡង់ម៉ីយែរ និងលោកយាយជាជនជាតិខ្មែរ ដែលជាអតីតអ្នករាំរបាំព្រះរាជទ្រព្យ ឈ្មោះសារ៉ាម៉ានី។

គេដឹងថា សារ៉ាម៉ានី​មានកូនសរុប៤នាក់ ស្រី៣ និងកូនប្រុសម្នាក់ឈ្មោះ Macelle “Evelyne” Meyer  ហើយលោក មានកូនប្រុសម្នាក់​ឈ្មោះ Jean Courtois ជាចៅរបស់លោកមុីយែរ អតីតកងទ័ពអាកាសបារាំង។ មានសេចក្តីរាយការណ៍ថា ម្តាយរបស់ លោក Jean Courtois មុនឆ្នាំ១៩៧៥ ធ្លាប់រស់នៅ​តាមមហាវិថីកម្ពុជាក្រោម ប្រទេសកម្ពុជា។ អ្នកស្រីធ្លាប់ធ្វើជាបណ្ណារក្ស នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​វេជ្ជសាស្ត្រ។ លោក កួរទ័ស(Courtois) បច្ចុប្បន្នមានអាយុ៧១ ឆ្នាំហើយរស់នៅក្នុងរដ្ឋ Nantes ភាគខាងលិចប្រទេសបារាំងបាននិយាយនៅឆ្នាំ ២០១៧ ថា គាត់ជាកូនប្រុសរបស់ Marcelle “Evelyne” Meyer ដែលជាកូនពៅក្នុងចំណោមបងប្អូនស្រីប្រុស៤នាក់។ នៅ​លើ​សំបុត្រ​កំណើត​របស់​ម្ដាយ​គាត់​ដែល​គាត់​បាន​ផ្ដល់​ឱ្យ​នោះ ឈ្មោះ​ឪពុក​ម្ដាយ​គាត់​ត្រូវ​បាន​សរសេរ​ដោយលោកតា រ៉ូឡង់ និង លោកយាយ សារ៉ាម៉ានី។ ការផ្តល់ព័ត៌មានអំពីគ្រួសារ លោក ម៉ីយែរ គឺយោងតាមវិញ្ញាបនបត្របញ្ជាក់ថា នាងសារ៉ាម៉ានី កើតនៅឆ្នាំ១៨៩៣ (១៣១ ឆ្នាំមុន)។

នៅឆ្នាំ ១៩៥៥ នាងសារ៉ាម៉ានីបាន ចែកផ្លូវគ្នាជាមួយស្វាមី លោក ម៉ីយែរ​ ។ សំបុត្រម្តាយរបស់គាត់ បន្ទាប់ពីការចាកចេញរបស់គាត់បង្ហាញពីការលំបាកមួយចំនួននៃជីវិតនៅពេលដែលសង្រ្គាមរីករាលដាលពាសពេញប្រទេស។ នៅក្នុងសំបុត្ររបស់នាងសារ៉ាម៉ានី សរសេរថា «ម្តាយរបស់ខ្ញុំចង់ឱ្យនាងរស់នៅស្រុកខ្មែរ ក្បែរម្តាយ ទោះបីជាជីវិត នៅទីនោះមិនសុខស្រួលដោយសារសង្រ្គាម។ល។ ទោះជាយ៉ាងណា​ការបាត់​ទាក់​ទង​ជាមួយសមាជិកគ្រួសារ គឺឆាប់ពី​ឆ្នាំ១៩៧៥មក នៅ​ពេល​ដែល​ខ្មែរក្រហម​ឡើង​កាន់​អំណាច។ ក្រោយ​មក​ក្នុង​ជីវិត លោក ហ្សៀន កួរត័ស បាន​អាន​សៀវភៅ​របស់​ជីតា​គាត់ ហើយ​ចាប់​អារម្មណ៍​ចង់​ដឹង​អំពី​គ្រួសារ​ខ្មែរ​បារាំង​របស់គាត់។ ចាប់តាំងពីគាត់ចូលនិវត្តន៍ក្នុងឆ្នាំ២០០៩មក គាត់និងប្រពន្ធ បានស្រាវជ្រាវរកអ្នកនិពន្ធសៀវភៅ សារ៉ាម៉ានី និងរឿងកម្លោះ(Kamlah។ ប៉ុន្តែមិនអាចស្វែងរកព័ត៌មានអំពីជីវិតរបស់គាត់បន្ទាប់ពីទៅបំពេញការងារក្នុងប្រទេសឡាវ។  លោក​បាន​មាន​ប្រសាសន៍​ថា​៖ «​ខ្ញុំ​មាន​មោទនភាព​ដែល​បាន​ចូល​រួម​ក្នុង​គ្រួសារ​នេះ ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា​ចៅ​របស់​បុគ្គល​ដ៏​អស្ចារ្យ​ម្នាក់ ដែល​បាន​រួម​ចំណែក​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ប្រទេស​កម្ពុជា។ ខ្ញុំមានមោទនភាពដែលមានឈាមខ្មែរនៅក្នុងសរសៃរបស់ខ្ញុំ។» លោកដាវិសជាបណ្ណាធិការម្នាក់បានធ្វើការប៉ាន់ស្មានយ៉ាងទូលំទូលាយអំពីមូលហេតុដែល ម៉ីយែរត្រូវបានផ្ទេរពីប្រទេសកម្ពុជា ដោយជឿថា វាជាប្រតិកម្មចំពោះសៀវភៅនេះ។ ការ​បង្ហាញ​ពី​រឿង​អាស្រូវ និង​អាកប្បកិរិយា​អាម៉ាស់​ប្រហែល​ជា​ហួសហេតុ​ពេក​សម្រាប់​គ្រួសាររាជវង្ស និង​រដ្ឋបាល​បារាំងលើទឹកដីកម្ពុជាសម័យននោះ។ លោកដាវិសបាននិយាយថា «ការពណ៌នាដែលមិនសមហេតុផលរបស់គាត់ភ្លាមៗបានបង្កឱ្យមានការចលាចល។ ឥឡូវ​នេះ ខ្ញុំ​មើល​ឃើញ​ថា ​វា​ជារឿងលាក់កំបាំង WikiLeaks នៃ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី ២០»។

ឯកសារវប្បធម៌

លោក ដាវិសមិនមែនជាអ្នកស្រាវជ្រាវតែម្នាក់គត់ដែលស្វែងរកអត្តសញ្ញាណរបស់ស្រីរបាំព្រះរាជព្រទ្យសារ៉ាម៉ានី នោះទេ។ បណ្ឌិត ចេន ច័ន្ទរតនា ប្រវត្តិវិទូខ្មែរ និងជាស្ថាបនិកនៃមូលនិធិកេរដំណែលខ្មែរ បានរកឃើញប្រលោមលោកនេះ ខណៈកំពុងស្រាវជ្រាវអំពីសិល្បកររបាំព្រះរាជទ្រព្យ ដែលក្រោយមកបានក្លាយ ជាសកលវិទ្យាធិការនៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ។ ដូចលោកដាវីសដែរ ដែលមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំងចំពោះកម្រិតយល់ដឹង និងភាពលម្អិតនៅក្នុងការសរសេររឿង។ លោក​បាន​បន្ត​ថា​៖ «​ព្រឹត្តិការណ៍​ជាច្រើន​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​ក្នុង​សៀវភៅ​នេះ​គឺជា​ព្រឹត្តិការណ៍​ពិត​ប្រាកដ​ដោយ​មាន​កាលបរិច្ឆេទ ទីកន្លែង និង​នីតិវិធី​ច្បាស់លាស់​»​។ លោកបានអះអាងបញ្ជាក់ថា «ជាមួយនឹងភស្តុតាងដែលថា សារ៉ាម៉ានី គឺជាមនុស្សពិតប្រាកដ ហើយរឿងកម្លោះគឺពិតប្រាកដជាតំណាងឱ្យលោករ៉ូឡង់ម៉ីយែរខ្លួនឯងជាអ្នកនិពន្ធហើយវាក្លាយទៅជារឿងពិត។

បើតាមលោកបណ្ឌិត ចាន់ រតនា សៀវភៅនេះផ្តល់នូវការពិពណ៌នាយ៉ាងសម្បូរបែបអំពីជីវិតនៅក្នុងអាណានិគមកម្ពុជា រួមមានកសិករ អ្នកនេសាទ អ្នករបាំព្រះរាជទ្រព្យ អ្នកបម្រើ និងព្រះរាជវង្សានុវង្ស ដែលទាំងអស់នេះបញ្ជាក់ពីការរកឃើញរបស់គាត់កាលពីអតីតកាល។ វា​ក៏​ផ្តល់​នូវ​ការ​បង្ហាញ​អំពី​ព្រះ​បរម​សព​ព្រះបាទ​នរោត្តម និង​ការ​ឡើង​គ្រង​រាជ្យសម្បត្តិរបស់​ព្រះបាទ​ស៊ីសុវត្ថិ។ ទំនៀមទំលាប់មួយចំនួនដែលស្វែងយល់តាមរយៈចរិតលក្ខណៈរបស់សារ៉ាម៉ានីក៏ផ្តល់នូវការយល់ដឹងអំពីវប្បធម៌ខ្មែរផងដែរ ជាពិសេសពិធីគោរពបូជាព្រះ ឬវិញ្ញាណពិសិដ្ឋ និងពិធីផ្សេងៗដូចជាពិធីជប់លៀង ដែលជាពិធីដែលលែងបានអនុវត្ត ហើយដែលនារីវ័យក្មេងបានឆ្លងកាត់។ ហើយបានឆ្លងកាត់វិធីចូលម្លប់អស់​ជា​ច្រើន​ខែ ​ដើម្បី​ទទួល​បាន​ការ​អប់រំ​ឲ្យ​ក្លាយ​ជា​ស្ត្រី​ដ៏​ស័ក្តិសមជាកុលធីតាខ្មែរ។

ព័ត៌មានអាចាមរាម

លោកយាយ សីន សាម៉ាឌឺកឆ(Sin Samadeukcho )អាយុ 77 ឆ្នាំ ជាអតីតអ្នករាំម្នាក់ និងអ្នកបម្រើនៅព្រះបរមរាជវាំង ដែលម្តាយរបស់គាត់ជាគ្រូរបាំ បានអះអាងថា លោកយាយចងចាំ និងដឹងដោយផ្ទាល់នូវព្រឹត្តិការណ៍ និងមនុស្សជាច្រើន បានរៀបរាប់នៅក្នុងសៀវភៅអ្នករបាំសារ៉ាម៉ានីនេះ។ លោកយាយ​មានប្រសាសន៍​ថា​៖ «​ខ្ញុំ​បាន​ឮ​ឈ្មោះ​សា​រ៉ា​ម៉ា​នី ពី​ម្តាយ​ខ្ញុំ​កាលពី​ខ្ញុំនៅ​ក្មេង​។ លោកយាយបន្តទៀតថា«​ប៉ុន្តែ​អ្វី​ដែល​ខ្ញុំ​ចាំ​បាន​គឺ​ថា​នាងជា​អ្នក​រាំ និង​ជា​អ្នក​បម្រើ​ក្នុង​ព្រះបរមរាជវាំង»។

វាក៏មិនទំនងដែរ ដែលថា ព័ត៌មានបន្ថែមនឹងត្រូវបានរកឃើញអំពីជីវិតគូស្នេហ៍ក្រោយៗទៀតដែលនិយាយពីការស្លាប់របស់សារ៉ាម៉ានី និងស្វាមី។ ព្រោះនៅក្នុងសៀវភៅដែលជាផ្នែកមួយត្រូវបានប្រឌិតថា នាងសារ៉ាម៉ានីត្រូវបានបាត់បង់ជីវិតទាំងវ័យក្មេងដោយសារជំងឺ ខណៈដែលការពិតនាងរស់នៅក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរទៅវិញ។ ទោះបីជាមានការខ្វះខាតព័ត៌មានក៏ដោយ តែលោក ដាវិស ជឿជាក់ថា សារ៉ាម៉ានីបានទំលាយរាល់អាថ៌កំបាំងទាំងអស់ពីជីវិតរបស់ ម៉ីយែរ ដែលមានទេពកោលស្យផលិតប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ សូមសង្ខេបដូចខាងក្រោម៖«ពេញ មួយជីវិតរបស់លោកម៉ីយែរ គឺជាបុរសម្នាក់ដែលការងាររបស់គាត់គឺកត់ត្រាព័ត៌មានលម្អិត។ សូមអរគុណដល់សារ៉ាម៉ានី ក្រុមគ្រួសារ អ្នកជិតខាង និងមិត្តភ័ក្តិរបស់គាត់ ដែលបានឮព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃ អំពីជីវិតនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រ ដោយផ្ទាល់ពីប្រជាជនកម្ពុជាផ្ទាល់»។ ភាគច្រើនជុំវិញសៀវភៅនេះនៅតែជាអាថ៌កំបាំងរួមទាំងភាពត្រឹមត្រូវនៃព័ត៌មានលម្អិតដែលមិនសូវល្បី ហើយវាមិនទំនងថា មានរឿងអាស្រូវណាមួយនឹងត្រូវរកឃើញនោះទេ៕