ជាក់ស្តែង អតីតយុទ្ធជនខ្មែរម្នាក់ គេស្គាល់ត្រឹមឈ្មោះថា នួន មានស្រុកកំណើតនៅខេត្តព្រៃវែង បានពលីក្នុងសមរភូមិ ហើយត្រូវបានអាណានិគមបារាំងផ្តល់កិត្តិយសបញ្ចុះសពរបស់គាត់យ៉ាងសមរម្យ ហើយដំណឹងនេះបានដឹងដល់គ្រួសារនៃសពទៀតផង។ សពរបស់លោក នួន ត្រូវបានគេបញ្ចុះនៅក្នុងទីបញ្ចុះសពនៅភូមិស្តូសវើ ក្នុងទីក្រុង Alsace ប្រទេសបារាំង។ ឆ្លៀតក្នុងឱកាសនេះ ថ្នាក់ដឹកនាំបារាំង សូមថ្លែងអំណរគុណចំពោះមាតាបិតានៃយុទ្ធជនពលីទាំងអស់ចំពោះការលះបង់ជីវតរបស់កូនប្រុសលោកអ្នក ដែលស្ម័គ្របម្រើប្រទេសបារាំងដោយស្មោះត្រង់ និងបានរួមចំណែកដល់ជ័យជំនះដ៏អស្ចារ្យក្នុងសមរភូមិ។
សូមបញ្ជាក់ថា រូបថត បានថតរួមគ្នាមានយុវវជនម្នាក់ឈ្មោះ នួន ជាកូនប្រុសតែម្នាក់គត់នៃគ្រួសារកសិករខ្មែរក្នុងខេត្តព្រៃវែង បានរកឃើញរូបគាត់ជាមួយទាហានឥណ្ឌូចិនរាប់ពាន់នាក់ផ្សេងទៀត ក្នុងសង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងពួកឈ្លានពានអាល្លឺម៉ង់ ដែលមនុស្សជំនាន់យើងនេះប្រហែលជាមិនធ្លាប់ឮពីមុនមកថា យុទ្ធជនខ្មែរបានចូលរួមជួយច្បាំងបារាំងនៅឯបរទេសដែលមានចម្ងាយរាប់ពាន់គីឡូម៉ែត្រពីស្រុកកំណើត។ យុវជនខ្មែរជាច្រើនពាន់នាក់ដែលត្រូវបានអាណាព្យាបាលបារាំងកេណ្ឌក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទីមួយ ហើយពួកគេត្រូវបានដាក់ឱ្យឈរប្រយុទ្ធនៅខាងក្រោយនៃទាហានជួរមុខរួមអាវុធជាមួយយុទ្ធជនឡាវ និង វៀតណាម(អណ្ណាម)រាប់ពាន់នាក់ដែរ។
សូមរំលឹកថា នៅឆ្នាំ ១៩១៥ គេឃើញផ្ទាំងឃោសនាធំៗបានលេចចេញនៅតាមទីប្រជុំជន និងភូមិនានារបស់កម្ពុជា ក្នុងន័យបញ្ជាឱ្យប្រមូលយុវជនតំបន់ឥណ្ឌូចិនដើម្បីធ្វើសង្គ្រាមប្រយុទ្ធដើម្បីប្រទេសបារាំង។ នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩១៦ ស្រាប់តែព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ គឺព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ទ្រង់បានចេញសេចក្តីអំពាវនាវដោយព្រះរាជក្រិត្យឱ្យជនរួមជាតិចូលរួមប្រយុទ្ធក្នុង “សង្គ្រាមដ៏មហាប្រល័យ” ដ៏ល្បីល្បាញនេះ។
ព្រះអង្គមានបន្ទូលថា “វាជាមោទនភាពដ៏ក្រៃលែង ដែលបារាំងអនុញ្ញាតឲ្យយុទ្ធជនរបស់យើងស្ម័គ្រចិត្តទៅបម្រើនៅប្រទេសបារាំង ក្នុងឋានៈជាកងទ័ពប្រយុទ្ធ ជាកសិករនិងជាកម្មករឃ្លាំងផ្ទុកអាវុធ»។
ដូចទាហានស្ម័គ្រចិត្តជាច្រើននាក់ផ្សេងទៀតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អាណានិគមបារាំងដែរ ទាហានកម្ពុជាបានត្រឹមតែដឹងមិនច្បាស់ថា សង្រ្គាមនេះអាចគំរាមកំហែងដល់ការបំផ្លាញពិភពលោក រួមទាំងប្រទេសរបស់ខ្លួនផងដែរ។ គ្រោះមហន្តរាយនេះ អាចបញ្ចៀសបានលុះត្រាតែមានការប្រមូលផ្តុំកម្លាំងដ៏ធំដែលមានសមត្ថភាព ការពារសន្តិសុខពិភពលោកប្រឆាំងនឹងភាពព្រៃផ្សៃរបស់អាល្លឺម៉ង់ និងការចូលរួមក្នុងការប្រយុទ្ធនឹងអំពើអាក្រក់ដែលគំរាមកំហែងដល់ពិភពលោក និងប្រជាជន។
នៅខែមករា ឆ្នាំ ១៩១៦ អគ្គទេសាភិបាលឥណ្ឌូចិនបានប្រកាសអំពីតម្រូវការកម្លាំងបុរសចំនួន៧,០០០ នាក់ (កងវរសេនាតូចចំនួនប្រាំពីរ) នៃទាហានបម្រុង និងសកម្មមកពីតំបន់ឥណ្ឌូចិន, អ្នកស្ម័គ្រចិត្តចំនួន ១២,០០០នាក់ក្នុងនោះមានកម្មករជំនាញចំនួន១០,០០០ នាក់ (គិលានុបដ្ឋាយិកា និងអ្នកបកប្រែ) ព្រមទាំងកម្មករដែលគ្មានជំនាញចំនួនសរុបគឺ២០,០០០នាក់ផ្សេងទៀត។
ដោយឡែកសម្រាប់កម្ពុជាត្រូវបានគេអំពាវនាវឲ្យផ្តល់ទាហានថ្មើរជើងស្ម័គ្រចិត្តចំនួន១,០០០នាក់ និងកម្មករ២,៥០០នាក់ឲ្យប្រទេសបារាំង។ នៅថ្ងៃទី ៧ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩១៦ ចំនួនអ្នកស្ម័គ្រចិត្តដែលបានចុះឈ្មោះ (កម្មករ និងទាហាន) សរុបមានចំនួនត្រឹមតែ១,០១៥នាក់ប៉ុណ្ណោះ។ ចំនួននេះវាមិនស្របតាមការរំពឹងទុករបស់បារាំងទេ។ ហេតុនោះ ទើបព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ ជំរុញឱ្យមន្ត្រីរបស់ទ្រង់បង្កើនកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ពួកគេឡើងវិញដើម្បីជួលកម្លាំងពលកម្មចាំបាច់ ដោយលើកកម្ពស់បន្ថែមទៀតនូវដំណើរការជ្រើសរើសបុគ្គលិក ដោយបង្កើតការិយាល័យពិសេសដែលមានទង់ និងប័ណ្ណប្រកាសនៅតាមសង្កាត់នីមួយៗ និងតាមបណ្តាខេត្តនានាផងដែរ។
ក្នុងចំណោមអ្នកជ្រើសរើសនោះ មានខ្សែរាជវង្សចំនួនប្រាំអង្គ រួមមានចៅបីអង្គរបស់ព្រះករុណនរោត្តម និងចៅពីរអង្គទៀតរបស់ព្រះស៊ីសុវត្ថិ។ មានកងវរសេនាតូចឥណ្ឌូចិនប្រមាណ ១៥ កងវរសេនាតូច។ អ្នកស្ម័គ្រចិត្តឥណ្ឌូចិនភាគច្រើនមកពីអណ្ណាម និងកូសាំងស៊ីន។ ប្រជាជនកម្ពុជាភាគច្រើនបានចុះបញ្ជីក្នុងកងវរសេនាតូចឥណ្ឌូចិនទី២០។ ពេលមកដល់ប្រទេសបារាំង កងវរសេនាតូចនេះត្រូវបានបំបែក។ ផ្នែកមួយបានទៅ Montpellier មួយទៀតទៅ Béziers មួយទៅ Narbonne និងចុងក្រោយមួយទៀតទៅ Perpignan ។ ប៉ុន្តែជំនួសឱ្យការប្រឈមមុខនឹងសត្រូវ ទាហានជាច្រើនមានការភ្ញាក់ផ្អើលដោយបានរកឃើញថា ខ្លួនត្រូវបានចាត់តាំងឱ្យធ្វើការងារកសិកម្ម ជួសជុលខ្សែរថភ្លើង និងនៅក្នុងរោងចក្រសព្វាវុធ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រជាជនកម្ពុជាជាញឹកញាប់ត្រូវបានគេសរសើរ។ នៅក្នុងរបាយការណ៍ផ្ញើជូនថ្នាក់លើរបស់គាត់ អនុសេនីយ៍ឯក Gilles នៃកងវរសេនាតូចទី១ នៃកងវរសេនាតូចឥណ្ឌូចិនទី ២៣ បានអួតដោយមោទនភាពចំពោះប្រជាជនកម្ពុជាក្រោមការបញ្ជារបស់គាត់៖ «ខ្ញុំបានទិញបាល់ទាត់ចំនួនបីដោយលុយផ្ទាល់ខ្លួន ហើយឥឡូវនេះខ្ញុំមានក្រុមបាល់ទាត់កម្ពុជាដ៏ល្អមួយដែលបានឈ្នះការប្រកួតជាច្រើនលើកជាមួយបារាំង។ ថ្មីៗនេះ ខ្ញុំតាមសំណើរបស់ពួកគេ និងអរគុណចំពោះការបរិច្ចាគ បានបង្កើតក្រុមតន្ត្រីដែលផ្តល់នូវក្តីសង្ឃឹមដ៏អស្ចារ្យបំផុត»។
ក្រោយពីសង្គ្រាមបានបញ្ចប់ទៅ វិន័យទាំងអស់ដែលខ្មែរធ្លាប់បានលើកសរសើរហាក់ដូចជាហួតហែង។ ជនជាតិបារាំងបានសម្តែងការព្រួយបារម្ភអំពីកង្វះវិន័យដែលបង្ហាញដោយទាហានខ្មែរពេលត្រឡប់មកមាតុប្រទេសវិញ ដែលគ្រាន់តែបោះបង់ចោលអង្គភាពរបស់ពួកគេបន្ទាប់ពីបានមកដល់ទីក្រុងព្រៃនគរ ដើម្បីត្រឡប់ទៅផ្ទះដោយផ្ទាល់ដោយមិនគោរពតាមបែបបទនៃការចល័តទ័ព។ ជនជាតិបារាំងបាននិយាយទៅកាន់ខ្លួនឯងថា ប្រជាជនកម្ពុជាបន្ទាប់ពីបានទទួលការសរសើរហើយ លែងខ្វល់នឹងការបង្គាប់បញ្ជារបស់ថ្នាក់លើទៀតហើយ។
ដើម្បីផ្តល់រង្វាន់ដល់អ្នកដែលបានត្រឡប់មកពីសង្រ្គាមធំ និងជួយពួកគេឱ្យតាំងទីលំនៅថ្មី ការផ្តល់ដីត្រូវបានផ្តល់ជូននៅ ទីតាំងសមស្របមួយចំនួន។ អាណាព្យាបាលបារាំងទុកអ្នកមានចំណេះដឹងចំនួន ២០០០០ នាក់ពីថវិកាឆ្នាំ ១៩២០ ដើម្បីជួយសម្រួលដល់ការតាំងទីលំនៅថ្មី។ ចំពោះអ្នកបានស្លាប់គឺត្រូវសាងសង់វិមានអនុស្សាវរីយ៍ទុកជាការគោរព និងថ្លែងអំណរគុណចំពោះវីរៈភាពរបស់ពួកគេ។
ស្តូបអនុស្សាវរីយ៍
កាលពីឆ្នាំ ១៩១៩ អភិបាលក្រុងភ្នំពេញបានប្រកាសការប្រកួតប្រជែងសម្រាប់ការសាងសង់ស្តូបអនុស្សាវរីយ៍មួយដែលមានឈ្មោះថា “ចំពោះអ្នកដែលបានស្លាប់ដើម្បីប្រទេសបារាំង” ឧទ្ទិសដល់ជនជាតិបារាំង-ខ្មែរ និងប្រជាជាតិអាស៊ីដែលបានច្បាំងស្លាប់ដោយសារបុព្វហេតុមាតុភូមិបារាំង។ គួរឱ្យចង់ដឹងណាស់ មានតែជនជាតិបារាំងប៉ុណ្ណោះដែលត្រូវបានអញ្ជើញឱ្យដាក់សំណើដេញថ្លៃ។ ប្រាំពីរឆ្នាំបន្ទាប់ពីការបញ្ចប់នៃសង្រ្គាម នៅថ្ងៃទី ១៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩២៥ ទីបំផុតវិមាននេះត្រូវបានសម្ពោធ ហើយការចងចាំរបស់មនុស្សជាតិ និងបន្ទាប់មកអាចត្រូវបានផ្តល់កិត្តិយសយ៉ាងត្រឹមត្រូវ។
តើវិមាននេះនៅសេសសល់អ្វីខ្លះដែលស្ថិតនៅលើកោះចរាចរណ៍ធំទល់មុខស្ថានទូតបារាំងបច្ចុប្បន្ន? វាត្រូវបានកម្ទេចចោលកំឡុងសម័យខ្មែរក្រហម និងបំណែកមួយចំនួននៅទីនេះ ហើយនៅទីនោះតុបតែងតាមច្រកចូលនៃអគារសាធារណៈមួយចំនួន ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ថ្មដំបូងសម្រាប់ការកសាងឡើងវិញនៃវិមាននេះត្រូវបានគេដាក់កាលពីប៉ុន្មានថ្ងៃមុនក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់រដ្ឋមន្ត្រីបារាំង O. Becht ។ សំណាងហើយ ព្រោះនៅមានសល់មិនច្រើនក្នុងប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃនេះ ដើម្បីរំលឹកដល់ទាហានថ្មើរជើងឈ្មោះ នួន និងជនរួមជាតិខ្មែរដែលបានស្លាប់នៅក្នុងសមរភូមិអឺរ៉ុប ដើម្បីគាំទ្រអាណានិគមនិយមក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ៕
កំណត់សម្គាល់៖ ការប្រមូលអ្នកស្នាក់នៅ ឯកសារលេខ 4246, 4594, 4605, 7727, 7745, 7753, 10 378, 10 421, 15 345 និង Revue indochinoise, 1917. PP Post & Collection Delcampe
