លោក ហង្ស ធុនហាក់ កើតនៅថ្ងៃទី២១ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩២៦ នៅភូមិព្រែកកក់ ស្រុកស្ទឹងត្រង់ ខែត្រកំពង់ចាម ។ កាលនៅយុវវ័យ លោកបានទៅសិក្សាវិជ្ជាល្ខោននៅសាលានាដកម្ម Sarah Bernard នៅទីក្រុងប៉ារីស ។ នៅទីនោះគាត់បានចូលជាមួយក្រុមនិស្សិតមួយក្រុមដែលគាំទ្រ លោក កេង វ៉ាន់សាក់ ។ គាត់ត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញនៅឆ្នាំ ១៩៥១ ដោយចូលរួមជាមួយ លោក សឹង ង៉ុកថាញ់ ដើម្បីប្រឆាំងនឹងរដ្ឋបាលអាណានិគម ។ លោក ហង្ស ធុនហាក់បាននិពន្ធរឿងល្ខោនជាច្រើនដូច រឿងថ្មរាំ និងរឿងកញ្ញាចរិយា (កំឡុងឆ្នាំ ៥០) ដែលវាយប្រហារយ៉ាងខ្លាំងក្លាទៅលើរដ្ឋាភិបាលពុករលួយនៅសម័យនោះ ។ ដោយគាត់មានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និត
នឹងម្ចាស់ក្សត្រិយានី កុសុមៈ រឿងល្ខោនទាំងនេះត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យសម្ដែងដោយគ្មានការរារាំង ។ លោកបានទទួលមេដាយអស្សឫទ្ធិមុនីសារភណ្ឌ នៅពេលដែលគាត់
ជាសមាជិកក្រុមមេប្រយោគក្នុងការប្រលងប្រជែងលើកទី១ នៃសមាគមអ្នកនិពន្ធខ្មែរ ដែលបានដាក់នាមថា ការប្រលងប្រជែងអក្សរសាស្ត្ររង្វាន់ ឥន្ទ្រទេវី សម្រាប់ឆ្នាំ ១៩៦០ – ១៩៦១ ។
នៅក្រោយឆ្នាំ១៩៧០ គាត់បានដឹកនាំ គណបក្សប្រជាជន (គណបក្សសង្គមនិយម) ប៉ុន្តែបានទៅចូលរួមជាមួយគណបក្សសង្គមសាធារណរដ្ឋ របស់ លោក លន់ នល់ វិញ ។ នៅពេលដែលសង្គ្រាមស៊ីវិលកំពុងឆាបឆេះ លោកបានព្យាយាមទាក់ទងជាមួយនឹងសម្ដេចសីហនុ ដើម្បីឈានដល់កិច្ចព្រមព្រៀងមួយ ហើយក៏បានទាក់ទងជាមួយនឹងពួកខ្មែរក្រហមតាមរយៈ លោក ហ៊ូ យន់ ផងដែរ ។ លោកត្រូវបានបង្ខំឲ្យចុះចេញពីតំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ក្រោយពេលដែលគាត់ព្យាយាមការពារ ម្ចាស់ក្សត្រិយានី កុសុមៈ និងដង្ហែទ្រង់ទៅកាន់ក្រុងប៉េកាំង នៅឆ្នាំ១៩៧៣ ។ គាត់ត្រូវបានប្រហារជីវិតដោយពួកខ្មែរក្រហមនៅ ថ្ងៃទី១៨ មេសា ១៩៧៥ ក្រោយបដិសេធមិនព្រមរត់ចេញទៅក្រៅប្រទេស ទោះជាយ៉ាងណា ភរិយា និងកូនស្រីរបស់គាត់ត្រូវបានជម្លៀសទៅប្រទេសបារាំងដោយសុវត្ថិភាព ។
ទស្សនៈផ្ទាល់របស់លោក ហង្ស ធុនហាក់ អំពីសិល្បៈរបាំនានានៅប្រទេសកម្ពុជាមានសិល្បៈខាងស្ថាបនកម្មជាភស្តុតាងជាក់ស្តែង សុទ្ធតែមានទំរង់បែបរូបនិយម។
ប្រាង្គប្រាសាទដែលសង់ឡើង រូបចម្លាក់នីមួយៗព្រមទាំងចម្លាក់មួយផ្ទាំងៗសុទ្ធសឹងតែមានអត្ថន័យគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ ព្រោះជារូបនិយមនៃដំណើររឿងយ៉ាងណាមួយជាមិនខាន។ ជម្រៅន័យនេះ សុទ្ធសឹងយោងទៅលើជំនឿសាសនា មានជាអាថ៌ ព្រាហ្មណ៍សាសនា និង ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ សិល្បៈរបាំខ្មែរក៏ប្រកបដោយលក្ខណៈពីរយ៉ាងនេះដែរ គឺជាសិល្បៈរូបនិយមដែលកើតអំពីការជំនឿសាសនា ម្ល៉ោះហើយកាយវិការសុទ្ធតែសំដែងន័យមួយៈ ប្រណម្យ – យំ – សើច ច្បាំង – លួងលោម ។ល។ ថែមទាំងមានសភាពស្ងួតបូតសមជាទីគោរពដល់ព្រះសាសនា។ រាជបល្ល័ង្គដែលការពារសាសនាក៏រក្សារបាំនេះឡើង ព្រោះរបាំនេះទុកដូចជាពិធីមួយនៃបទគោរពសាសនា។
ដើមកំណើតជាក់លាក់នៃរបាំនេះ រលត់បាត់ក្នុងអន្លង់នៃស្រមោលអតីតកាលទៅហើយ នៅមានតែការដំណាលខ្លះៗថា៖ ពួកទេពអប្សរចុះពីស្ថានត្រៃត្រឹងរួចមករាំថ្វាយព្រះកេតុមាលាជំនាន់សាងប្រាសាទអង្គរ។ ខ្លះទៀតនិយាយថារបាំរនេះ អាចនាំមកពីប្រទេសឥណ្ឌា តែជាតិខ្មែរយើងយកមកឆ្នៃឲ្យទៅជារបាំពិសេសរបស់ខ្មែរ
ប្លែកពីរបាំឥណ្ឌា ខ្លះទៀតថា គ្រូរបាំដំបូងចង់ពត់ចលនាកាយវិការអវៈយវៈរបស់ខ្លួនដោយរកតុល្យភាពនឹងកាយវិការទន់ភ្លន់។
តៗក្រោយមកទៀត ដោយរបាំបានរកឃើញរបៀបសំដែងមនោសញ្ចេតនាដោយជាក់លាក់ សិល្បករល្ខោនក៏ខ្ចីរបាំនេះយកមកប្រើដើម្បីស្ដែងជារឿងល្ខោន ដូចរឿងរាមកេរ្តិ៍ រឿងព្រះវេស្សន្តរជាដើម ។ តួរឿងល្ខោននេះដែលមានតួអង្គ ស្តេច នាង យក្ស ឥសី ស្វា និងត្រី ជាដើមសុទ្ធតែសំដែងប្រកមដោយមនោសញ្ចេតនានឹងនាទីខ្លួនដោយប្រើក្បាច់របាំទាំងអស់ ។ សិល្បៈរបាំខ្មែរ បានបែកជាខ្នែងចេញទៅរបាំផ្សេងទៀត ដូចជារបាំមាន់ របាំមេអំបៅ រហូតដល់ក្រោយៗមក ប្រជាពលរដ្ឋសាមញ្ញ នាំគ្នារាំលេងត ។ ទោះបើល្ខោនសម័យថ្មីក៏ដោយ គេគង់សង្កេត ឃើញថា នាដករខ្មែរម្នាក់ៗ មានកប់និស្ស័យរបាំក្បាច់ ម្ល៉ោះហើយកាយវិការដែលនាដករនោះ បានធ្វើឡើងមានទំរង់ជារបាំក្បាច់ខ្លះៗ មិនខាន ។
របាំក្បាច់ត្រូវបានរាជបល្ល័ង្គរក្សាទុករដោយផ្ចិតផ្ចង់ដើម្បីកុំឲ្យក្លាយទម្រង់សិល្បៈបុរាណនេះ ទៅតាមពេលវេលា កាលៈទេសៈ ឬការវិវត្តន៍នៃគំនិតឡើយ ព្រោះជាតិខ្មែរយល់ថា របាំក្បាច់ខ្មែរជាមរតកដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ដែលដូនតា ខ្មែរទុកឲ្យកូនចៅ ។ លោក ហង្សធុនហាក់ ផលិតបានស្នាដៃមួយចំនួនដូចខាងក្រោមនេះ ៖
| រឿង ថ្មរាំ | ល្ខោន | ១៩៥៤ | (ភ្នំពេញ) |
| រឿង កញ្ញាចរិយា | ល្ខោន | ១៩៥ ? | (ភ្នំពេញ) |
| រឿង ពិសោធន៍ស្នេហា | ល្ខោន | ១៩៦៤ | (ភ្នំពេញ) |
| រឿង ចោលសំបុកឥតមេបា | ល្ខោន | ១៩៦៥ | (ភ្នំពេញ) |
| រឿង ព្រះអាទិត្យរះហើយ | ល្ខោន | ១៩៦៦ | (ភ្នំពេញ) |
| រឿង ចិញ្ចៀនបញ្ចាំចិត្ត | ល្ខោន | ១៩៦៩ | (ភ្នំពេញ) |
| រឿង បងពុកឲ្យហៅ | ភាពយន្ត | ១៩៦៦ | (ភ្នំពេញ) |
| រឿង វាសនា ឬការកសាង | ភាពយន្ត | ១៩៦៦ | (ភ្នំពេញ) |
| រឿង រាត្រីនិម្មិតនៃវស្សានរដូវ (A Midsummer Night’s Dream) | ប្រលោមលោកបកប្រែ | ១៩៦៨ | និពន្ធដោយ William Shakespeare |
| រឿង អម្ចាស់ (Le Cid) | ប្រលោមលោកបកប្រែ | ១៩៦៩ | និពន្ធដោយ Pierre Corneille |
| រឿង ប៉ូលវីហ្សានី (Paul et Virginie) | ប្រលោមលោកបកប្រែ | ??? | និពន្ធដោយ Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre |
| រឿង រ៉ូមីអូ និងស៊ូលីយែត (Romeo and Juliette) | ប្រលោមលោកបកប្រែ | ១៩៧១ | និពន្ធដោយ William Shakespeare |
