ចំណាប់អារម្មណ៍ពិសេសគឺកម្រងឯកសារសង្ខេបដោយលោក ហង់រី មូហត ចុះថ្ងៃទី ១៨៦០-១៩៦១ រួមជាមួយនឹងទិដ្ឋាការរបស់លោក មូហត ដែលចេញ
ដោយអាជ្ញាធរសៀម ដែលអនុញ្ញាតឱ្យគាត់ធ្វើដំណើរក្នុងប្រទេស។ ឯកសារទាំងនេះដំបូងត្រូវបានផ្តល់ឱ្យទៅសារមន្ទីរអង់គ្លេសក្នុងឆ្នាំ ១៨៩៤ ដោយលោក
ស្រី Mouhot ជាង 30 ឆ្នាំបន្ទាប់ពីការស្លាប់របស់ស្វាមីហើយត្រូវបានផ្ទេរទៅបណ្ណាល័យអង់គ្លេសបន្ទាប់ពីឆ្នាំ ១៩៧៣ ។ បណ្ណារក្សបានផ្ទុកនូវ “អក្ខរក្រមខ្មែរ” សម្រាប់ភាសាបាលី រួមជាមួយនឹងគំរូអត្ថបទខ្លី “អក្ខរក្រមខ្មែរធម្មតា” ដែលមានគំរូអត្ថបទពីរ ច្បាប់ចម្លងនៃសិលាចារឹកខ្មែរបុរាណ រួមជាមួយនឹងអក្សរឡាវ និងគំរូអត្ថបទ។
ច្បាប់ចម្លងនៃសិលាចារឹកខ្មែរដែលលោក មូហត ផលិតគឺពិតជាគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ណាស់ ព្រោះថ្មដើមមួយចំនួនប្រហែលជាមិនមានទៀតទេ។ សិលាចារឹកទាំងនោះរួមមានច្បាប់ចម្លងនៅប្រាសាទអង្គរវត្ត ប្រាសាទភ្នំវ៉ាន់ ជិតក្រុងកូរ៉ាត នៅប្រាសាទមួយក្បែរទីក្រុងភីម៉ៃ នៅខាំផាងភេត បាត់ដំបង ឆៃភូម និងអង្គរធំ។ ច្បាប់ចម្លងសិលាចារឹករបស់លោក ហង់រី មូហត ត្រូវបានរកឃើញនៅលើរាបស្មើរដែលមិនបានបញ្ជាក់នៅអង្គរធំ។
សាស្រ្តាស្លឹករឹតគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍មួយទៀតគឺជាសៀវភៅចងភ្ជាប់បែបអឺរ៉ុបដែលមានចំណងជើងថា “វចនានុក្រមនៃភាសា Kameh ដែលមានការបកប្រែជាភាសាអង់គ្លេសទៅគ្រប់ពាក្យ” ។ វាមានអត្ថបទខ្មែរសរសេរដោយដៃសាមសិបសន្លឹកដែលមានការបកប្រែជាភាសាអង់គ្លេស ហើយវាមិនមែនជាវចនានុក្រមទេ ប៉ុន្តែជាសទ្ទានុក្រម។ អក្សរខ្មែរត្រូវបានសរសេរនៅខាងក្រោមបន្ទាត់ តាមទំនៀមការសរសេរអាស៊ីខាងត្បូង និងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ចំណែកការបកប្រែជាភាសាអង់គ្លេសត្រូវបានបន្ថែមពីលើអត្ថបទខ្មែរ។ កំណត់ចំណាំណែនាំមួយនិយាយថា “វចនានុក្រមនេះចង់បញ្ចូលពាក្យប្រហែល៤០០០ និងការពន្យល់ពេញលេញជាភាសាអង់គ្លេស ដែលនឹងត្រូវធ្វើ ប្រសិនបើការងារត្រូវបោះពុម្ព។” ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ វាហាក់បីដូចជាការងារនេះមិនធ្លាប់ត្រូវបានបញ្ចប់ ឬបោះពុម្ពទេ ចាប់តាំងពីការបញ្ចប់ប្រាំបួនចុងក្រោយត្រូវបានទុកចោល។
យ៉ាងណាក៏ដោយ នេះជាស្នាដៃដ៏ឆ្នើមមួយដែលត្រូវបានចងក្រងឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៨៣០ ដោយមនុស្សពីរនាក់គឺអ្នកនិយាយខ្មែរដែលស្គាល់ថាជាចៅប៊ុន អ្នកស្រុកសៀម និងអ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាអាល្លឺម៉ង់ Karl Gützlaff ដែលរស់នៅទីក្រុងបាងកកពីឆ្នាំ ១៨២៨-៣១។ ភរិយាទីមួយរបស់ហ្គេតស៍ឡាហ្វ ឈ្មោះ ម៉ារៀ ញូវែល ហ្គេតសឡាហ្វ ដែលជាបេសកជនភាសាអង់គ្លេស គ្រូបង្រៀន និងអ្នកបកប្រែភាសាចិន ប្រហែលជាបានជួយក្នុងវិធីណាមួយជាមួយការងាររួមគ្នានេះ បន្ទាប់ពីនាងបានចូលរួមជាមួយស្វាមីរបស់នាងនៅទីក្រុងបាងកកក្នុងឆ្នាំ ១៨៣៣។ ជាមួយគ្នា ពួកគេក៏ធ្វើការបកប្រែព្រះគម្ពីរជាភាសាថៃផងដែរ ភាសាខ្មែរ និងឡាវ។ ការស្លាប់ភ្លាមៗរបស់ម៉ារីយ៉ា បន្ទាប់ពីកំណើតកូនភ្លោះ និងការចាកចេញរបស់ Gützlaff ទៅកាន់ម៉ាកាវក្នុងឆ្នាំ ១៨៣១ ប្រហែលជាមូលហេតុដែលសទ្ទានុក្រមមិនបានបញ្ចប់។
សាត្រាស្លឹករឹតដ៏គួរឲ្យកត់សម្គាល់បំផុតដែលមានអក្សរខ្មែរគឺរមូរក្រដាសប្រវែងជិត ១៥ ម៉ែត្រពីប្រទេសជប៉ុន។ វាមានច្បាប់ចម្លងពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី ១៩ នៃប្រតិចារិកដែលបានធ្វើនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨១៨ នៃឯកសារផ្លូវការចំនួន ១០ និងសំបុត្រពាណិជ្ជកម្មដែលសរសេរជាភាសាជប៉ុនពី Gaiban Shokan (ការឆ្លើយឆ្លងបរទេស) រវាងរដ្ឋាភិបាលជប៉ុន (shogunate) និងអ្នកគ្រប់គ្រងឬមន្ត្រីបរទេសផ្សេងៗនៅចន្លោះឆ្នាំ១៦០៤និង១៦៧៥ក្នុងចំណោមសំបុត្រហូឡង់ អ៊ីតាលី និងលូហ្សុន គឺជាឯកសារកម្ពុជាចំនួនប្រាំមួយ ដែលមានការបកប្រែចុះកាលបរិច្ឆេទដល់ឆ្នាំ១៦០៥-១៨០៦ ។ ខណៈពេលដែលអក្សរចិន-ជប៉ុនមានភាពល្អឥតខ្ចោះ ការបកប្រែអក្សរទាំងប្រាំមួយជាអក្សរខ្មែរស្ទើរតែមិនអាចយល់បាន ហើយត្រូវបានគេគិតថាត្រូវបានចម្លងដោយអាចារ្យជនជាតិជប៉ុនដែលមិនស្គាល់ភាសាខ្មែរ៕
