ចូរស្វែងយល់ពីបេសកកម្ម និងកិច្ចការអភិរក្សបូជនីយដ្ឋានអង្គររបស់លោក ម៉ូរី ក្លែ

លោក ម៉ូរី​ ក្លែ ​ មានពូជពង្សចេញមកពីគ្រួសារវិចិត្រករពោលគឺជីតារបស់លោកគឺជាវិចិត្រករ និងជាអ្នកតុបតែង ហើយចំពោះឪពុករបស់លោកវិញជាស្ថាបត្យករ។ ពិសេសទៀតលោកក្លែក៏ជាសិស្សរបស់លោក H. Deglane នៅសាលាវិចិត្រសិល្បៈប៉ារីសជាសាស្រ្តាចារ្យម្នាក់ល្បីល្បាញ។ នៅឆ្នាំ ១៩១៣ លោកក្លែមានឱកាសបានបង្ហាញជាបេក្ខភាពនៅក្នុងសាលាបារាំងចុងបូព៌ា( EFEO) ប៉ុន្តែត្រូវបានលោកជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទីពីរនៅពីក្រោយ Georges Demasur ទៅវិញ។  ក្រោយលោក ហ្គ្សក ទ្រូវ៉េ(Georges Trouvé)ទទួលមរណភាពទៅទើបលោកក្លែបានចូលមកកាន់ការងារនៅសាលាបារាំងចុងបូព៌ាហើយពេលនោះត្រូវបានចាត់តាំងជាសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍ចាប់ពីថ្ងៃទី១ខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៣៦ ទៅផ្នែកអភិរក្សបូជនីយដ្ឋានអង្គរ។ នៅឆ្នាំបន្ទាប់ លោកត្រូវបានតែងតាំងជាអធិការនៃសេវាកម្មបុរាណវិទ្យា និងជាអ្នកថែរក្សាប្រាសាទអង្គរ។ សកម្មភាពចម្រុះក្នុងពេលនោះនឹងទាក់ទងនឹងប្រាសាទជាច្រើនមើលទៅដូចជាត្រូវថែរក្សានិងជួសជុល។

លោក ម៉ូរី ក្លែ និងកិច្ចការអភិរក្សបូជនីយដ្ឋានអង្គរ។
បូជនីយដ្ឋានអង្គរត្រូវបានអ្នកភិរក្សដោយអ្នកស្រលាញ់សិល្បៈនិងវប្បធម៌ជាតិបារំាងជួសជុលតាំងពីជាងមួយសតវត្សរ៍មកហើយ។

ជួនកាលវាត្រូវបានកំណត់ចំពោះការងារឈូសឆាយ និងការបង្រួបបង្រួម ដូចជានៅប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត (១៩៣៧-១៩៣៩)ប្រាសាទ ភ្នំក្រោមជួសជុលឆ្នាំ (១៩៣៨) ឬភ្នំបូកក៏ជួសជិលក្នុងឆ្នាំនោះដែរ។ តួប្រាសាទតម្រូវ​មាន​ការ​ផ្គុំ​ឡើង​វិញ​មួយ​ផ្នែក​ដែរ ដូច​នៅ​នាគព័ន្ធ ចន្លោះឆ្នាំ១៩៣៨-១៩៣៩ ព្រះខ័ន បាយ័ន និង​ទ្វារ​ខាងជើង​អង្គរធំ (១៩៣៩-១៩៤៦)ជាដើម។ វាក៏អាចជាត្រូវ “អ្នកអន្តរាគមន៍” បន្ថែមទៀត ហើយបន្ទាប់មកទាក់ទងនឹងការបាក់តួមួយផ្នែកនៃបូជនីយដ្ឋាន (ព្រះពន្លាច្រកចូលព្រះប៉ាលីឡាយក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៧-១៩៣៨។ ប្រាសាទសំខាន់នៃពីរ៉ាមីតបាគងនៅឆ្នាំ ១៩៣៦-១៩៤៤) ឬប៉ះពាល់ដល់ទីសក្ការៈទាំងមូលដូចជានៅបន្ទាយសំរែ។ ដូចជានៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៣៦-១៩៤៦និងមេបុណ្យខាងលិច (១៩៤៣-១៩៤៤)។ ការអនុវត្តវិជ្ជាជីវៈយ៉ាងទូលំទូលាយនេះបានអនុញ្ញាតឱ្យគាត់ចូលរួមក្នុងការឆ្លុះបញ្ចាំងពីវិធីសាស្រ្តលើដំណើរការស្តារឡើងវិញ និងជាពិសេសលើការបន្សាំនៃបច្ចេកទេស anastylosis ទៅនឹងបូជនីយដ្ឋានខ្មែរ ( Cahiers de l’EFEO ,១៩៤១)។ លោក ក្លែក៏អាចបោះពុម្ពអក្សរសិល្ប៍ស្ថាបត្យកម្មជាច្រើន (ភ្នំក្រោម នាគព័ន្ធ ព្រះប៉ាលីឡាយ) និងសរសេរបន្ទាប់ពី Henri Parmentier និង Henri Marchal ដែលជាមគ្គុទ្ទេសក៍ថ្មីរបស់អង្គរ។ ក្រោយមកទៀតដែលពេញលេញបំផុតត្រូវបានបោះពុម្ពនៅឆ្នាំ ១៩៤៤ នៅក្នុងទីក្រុងព្រៃនគរដោយអ្នកលក់សៀវភៅ-បោះពុម្ពផ្សាយដោយលោក អាល់ប៊ឺត ប៉ូតៃ( Albert Portail )ហើយបានទទួលការចេញផ្សាយជាផ្លូវការ។

លុះដល់នៅឆ្នាំ ១៩៤៧ បន្ទាប់ពីការបន្តការចាកចេញរបស់លោកក្លែនៅប្រទេសបារាំងវិញក៏សម្រេចចិត្តជាថ្មីមកវិលត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញទេ ព្រោះលោកទៅតាំងទីលំនៅជាអចិន្ត្រៃយ៍នៅ La Rochelle ជាកន្លែងដែលគាត់បានចូលរួមក្នុងការកសាងទីក្រុងឡើងវិញ។ សូមបញ្ជាក់ថាបន្ទាប់ពីការណែនាំរបស់លោក ហេនរី ម៉ាឆែល( Henri Marchal )លើមូលដ្ឋានថែរក្សាជាវិធីសាស្រ្តនៃការស្ដារឡើងវិញនូវបូជនីយដ្ឋានខ្មែរ លោក Maurice Glaize បានទទួលជោគជ័យក្នុងការកែសម្រួលការប្រើប្រាស់របស់វាតាមរបៀបដែលបានបញ្ចប់ការសិក្សាតាមមធ្យោបាយដែលមាន តម្លៃ និង “រោគវិទ្យា” នៃអគារនីមួយៗ។ លើសពីនេះ ការងារជួសជុលរបស់គាត់ជារឿយៗបានផ្តល់ការយល់ដឹងកាន់តែច្បាស់អំពីកាលប្បវត្តិ (បាគង) ឬតួនាទីតំណាងស្ថាបត្យកម្មក្នុងអរិយធម៌ខ្មែរ (នាគព័ន្ធ មេបុណ្យខាងលិច)។ នៅលើទឹកដីអច្ឆរិយៈគឺលោក ក្លែបានការស្ដារឡើងវិញបានជួយដល់ការស្រាវជ្រាវស្ថាបត្យកម្ម ហើយបានក្លាយជាគន្លឹះដ៏សំខាន់មួយសម្រាប់អន្តរាគមន៍របស់សាលានានានៅក្នុងប្រទេសម្ពុជា៕

សូមបញ្ជាក់ថាសៀវភៅលោក ក្លែ ត្រូវបានបោះពុម្ពជាលើកដំបូងក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៤ នៅប្រទេសវៀតណាម ហើយបានបោះពុម្ពឡើងវិញបីដងទៀត រួមទាំងនៅទីក្រុងប៉ារីស ហើយបានក្លាយជាឯកសារយោងសកលសម្រាប់អ្នកនិយាយភាសាបារាំង ដូច្នេះហើយ សៀវភៅណែនាំនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា ឡឺ ហ្កាហ្សីស ។ លោកបែណាត កូហេន( Bernard Cohen) ស្ថាបនិក Angkor Database នៅខេត្តសៀមរាប អះអាងថា កំណែទម្រង់ដើមជាភាសាបារាំង គឺជាឯកសារដ៏សំខាន់បំផុតមួយ ដែលសក្តិសមសម្រាប់ធ្វើការវិភាគលើប្រាសាទនានាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។លោកកូហេនលើកឡើងថា “យើងមានច្បាប់ចម្លងនៃការបោះពុម្ពដើមឆ្នាំ ១៩៤៤ ដែលខ្ញុំចង់ធ្វើឌីជីថលក្នុងពេលឆាប់ៗនេះ” ។ “សារៈសំខាន់នៃសៀវភៅរបស់លោកក្លែ បោះពុម្ពចំនួនបួនជាភាសាបារាំងពីឆ្នាំ ១៩៤៤ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៣ គឺថាអ្នកនិពន្ធមានវិធីសាស្រ្តប្រលោមលោកនិងអស្ចារ្យចំពោះស្ថាបត្យកម្មនិងសិល្បៈខ្មែរ។

ស្នាដៃរបស់គាត់ត្រូវបានកោតសរសើរដោយអ្នកស្រាវជ្រាវខ្មែរវិទ្យាធំៗដូចបុរាណវិទ្យា៤រូបគឺ George Coedes, Henri Parmentier, Henri Marchal និង Jean Boisselier។ ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ វាពិតជាការប៉ុនប៉ងលើកដំបូងដើម្បី ‘ពេញនិយម’ ការស្រាវជ្រាវសិក្សាក្នុងវិធីសង្ខេបនិងទាក់ទាញ។ នៅក្នុងបុព្វកថានៃការបោះពុម្ពលើកទីមួយ លោកហ្សក សឺដេស( Georges Cœdes) ដែលបន្ទាប់មកជានាយកនៃ École Française d’Extrême-Orient បានសរសេរថា “ការណែនាំរបស់លោកក្លែដែលច្រើនជាងមួយភាគបួនត្រូវបានឧទ្ទិសដល់គំនិតជាមូលដ្ឋានទាក់ទងនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រទេស។ សាសនា អត្ថន័យ និងការវិវត្តន៍នៃបូជនីយដ្ឋាន ស្ថាបត្យកម្ម និងការតុបតែងរបស់ពួកគេ ចម្លាក់ និងចុងក្រោយចំពោះការងាររបស់អង្គការអភិរក្សអង្គរ បានផ្តល់គំនិតផ្តួចផ្តើមដល់អង្គរថា រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នគឺមានការខ្វះខាត។

ក្រោយមកទៀត ឆ្ពោះទៅឆ្នាំ ១៩៥៥ ភាពអាចរកបាននៃបច្ចេកទេស និងសម្ភារៈទំនើបបានធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវប្រសិទ្ធភាពនៃការិយាល័យអភិរក្សអង្គរ ដែលបន្ទាប់មកបានពង្រីកពីសិក្ខាសាលាសាមញ្ញទៅជាការិយាល័យស្រាវជ្រាវដែលមានវិស្វករ និងអ្នកបច្ចេកទេស។ សៀវភៅនេះបង្ហាញពីរបៀបដែលអ្នកអភិរក្សដោយលោកក្លែ តែធ្វើសង្គ្រាមជាមួយកងទ័ពកាន់កាប់របស់ជប៉ុននៅអង្គរក្នុងកំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី ២។ ក្នុងអំឡុងពេលសង្រ្គាម លោកក្លែក៏បានអមដំណើរស្តេច នរោត្តម សីហនុ ក្នុងការទស្សនាកន្លែងជួសជុលអង្គរ ហើយព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានផ្តល់អាល់ប៊ុមរូបថតរួមទាំង មុន និងក្រោយការបាញ់ប្រហារ៕

រក្សាសិទ្ធិគ្រប់បែបយ៉ាងដោយ អាម៉ាហ្សាឌៀ អេឌូសិន ឆ្នាំ២០២៤  គោលការណ៍ឯកជនភាព