លោក George Coedès អ្នកប្រាជ្ញស្រាវជ្រាវអំពីអង្គរវត្ត

  ការសិក្សាពីឯកស្រាវជ្រាវផ្នែកបុរាណវិទ្យាអំពីប្រាសាទនានា ភាគច្រើនគេនឹកភ្នកទៅដល់លោក ហ្សក សឺដេស(George Coedès) ដែលជាបុរាណវិទ្យាម្នាក់បានបន្សល់ទុកមរតកមាសមានដូចជាៈសិលាចារឹតប្រវត្តិ ព្រះបាទជ័យវរវ្ម័នទី២ និងទី៧ រួមទាំងព្រឹត្តិការណ៍ផ្សេងៗនៅក្នុងសម័យខ្មែរកំពុងរីកចម្រើនផ្នែកវប្បធម៌។

ចន សាដែស1

         លោកហ្សកសឺដេស (1886 – 1969) មានដើមកំណើតជនជាតិហុងគ្រី កើតនៅទីក្រុងប៉ារីស ហើយបានសិក្សានៅ Lycée Carnot។ លោកចូលសិក្សាផ្នែកបុរាណវិទ្យា និងការអនុវត្តផ្ទាល់ផ្នែកនេះ។ នៅឆ្នាំ១៩១១ លោកហ្សកសឺដេស បានធ្វើដំណើរចូលមកឥណ្ឌូចិនហើយបានក្លាយជាបុគ្គលិកម្នាក់នៃ សាលាចុងបូព៌ានៅទីក្រុងហាណូយ (L’École francaise de l’Extrême-Orient)។ លុះនៅឆ្នាំ ១៩១៤ លោកត្រូវបានតែងតាំងជាសាស្រ្តាចារ្យនៃទស្សនវិជ្ជាឥណ្ឌូចិន។
នៅឆ្នាំ១៩១៨ លោកត្រូវបានផ្លាស់ទៅទីក្រុងបាងកក ដើម្បីក្លាយជានាយកបណ្ណាល័យប្រទេសសៀម (ប្រទេសថៃ) ហើយនៅចន្លោះឆ្នាំ១៩២៧ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៩ លោកបានបម្រើការជាអគ្គលេខាធិការនៃវិទ្យាស្ថានភូមិន្ទសៀម (ប្រទេសថៃ)។ លោកបុរាណវិទូហ្សកសឺដេស បានត្រលប់ទៅកាន់ទីក្រុងហាណូយវិញក្នុងឆ្នាំ ១៩២៩ ឡើងកាន់ដំណែងជានាយកសាលាចុងបូព៌ារហូតដល់ឆ្នាំ១៩៤៦។
ការវិលមកកាន់ទីនេះជាថ្មីម្តងទៀត លោកហ្សកសឺដេស បានប្រឹងប្រែងអភិវឌ្ឍសាលាបារាំងចុងបូព៌ា
( EFEO) នៅទីក្រុងហាណូយ ដោយបើកបណ្ណាល័យ វិចិត្រសាល រូបភាព និងសារមន្ទីរ LouisFinot ដែលជាអ្នកកាន់តំណែងមុននៃសារមន្ទីរប្រវត្តិសាស្ត្រវៀតណាម បន្ទាប់មក លោកបានត្រឡប់ទៅប្រទេសបារាំងវិញ។ នៅទីនោះលោកបាន កាន់តំណែងជាសាស្រ្តាចារ្យផ្នែកប្រវត្តិសាស្ត្រអាស៊ីអា គ្នេយ៍នៅសាលាភាសាបូព៌ា (L’École des Langues Orientales) និងជាអ្នកថែរក្សាសារមន្ទីរ Ennery ក្នុង ទីក្រុងប៉ារីស។
កាលពីកុមារភាព លោកហ្សកសឺដេស ( Coedès) បានកត់ចម្លង និងកត់ត្រានូវ epitaphs និងវិមាននានា
នៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍ភាគច្រើន។ នៅក្នុងស្នាដៃស្រាវជ្រាវក្រោយៗមកគាត់បានលើកយកសិលាចារឹក រាប់ពាន់ ជាភាសាដូចជា សំស្រ្កឹត បាលី ខ្មែរបុរាណ ម៉ាឡេបុរាណ មន ថៃ ចាម និងភាសាផ្សេងៗទៀត។ នៅក្នុងសៀវភៅ និងអត្ថបទរបស់គាត់ គាត់បានពិភាក្សាអំពីបុរេប្រវត្តិ និងប្រវត្តិសាស្រ្តបុរាណរបស់ ប្រជាជននៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងការទំនាក់ទំនងរបស់ពួកគេជាមួយអរិយធម៌ឥណ្ឌា និងចិនជាដើម។ ស្នាដៃ​ល្បីៗ​របស់​លោក​រួម​មាន​៖ សិលាចារឹកកម្ពុជា ភាគ៨ចន្លោះឆ្នាំ១៩៣៧ ដល់ ១៩៦៦  (អក្សរ​ខ្មែរ​)។ ប្រវត្តិបុរាណនៃបណ្តាប្រទេសឥណ្ឌានិយមនៅចុងបូព៌ា
Histoire ancienne des étatshindouisesd’ExtrêmeOrient )  បោះពុម្ពនៅទីក្រុងហាណូយក្នុង
ឆ្នាំ ១៩៤៤។
ក្រោយសង្គ្រាមត្រូវបានបញ្ចប់ ការងារនេះត្រូវបានបោះពុម្ពនៅទីក្រុងប៉ារីស ក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៨ មានចំណងជើង
ថាប្រទេសឥណ្ឌានៅឥណ្ឌូចិន និងឥណ្ឌូណេស៊ី ( Les États hindouisés d’Indochine)។ លោក សឺដេស
ទទួលបានភាពជោគជ័យដ៏អស្ចារ្យសៀវភៅប្រជាជននៃឧបទី្វបឥណ្ឌូចិន (Les peuples de la Péninsule Indochinoise ) បោះពុម្ពឆ្នាំ ឆ្នាំ១៩៦២ ។ អវសាន្តស្នាដៃ សៀវភៅពីរក្បាលត្រូវបាន បកប្រែជាភាសាអង់គ្លេសដែលមានចំណងជើងថារដ្ឋឥណ្ឌូចិននៅអាស៊ី ( The Indianized States of Southeast Asia )បោះពុម្ពឆ្នា១៩៦៨ និងការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍( The Making of Southeast Asia)បោះពុម្ពឆ្នាំ១៩៦៦ ។ សៀវភៅពីរក្បាលនេះបានក្លាយទៅជាកម្មវត្ថុសម្រាប់អ្នកសិក្សាឬអ្នកចង់ដឹងពីការកកើតរដ្ឋនៅឥណ្ឌូចិន។
គេអាចនិយាយបានថា សៀវភៅការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍(The Making of Southeast Asia) គឺជាស្នាដៃដំបូង បំផុតរបស់លោកហ្សកសឺដេស ដែលត្រូវបានបកប្រែជាភាសាអង់គ្លេស ដែលមានភាសាដើមរបស់វាគឺ Les peuples de la Péninsule Indochinoise បោះពុម្ពឆ្នាំ១៩៦២1962។ សៀវភៅនេះមានសរុប ២៦៨ទំព័រ ចែកចេញជា៥ផ្នែក ជាមួយនឹងរូបភាព ១៦ ដែលផ្តល់នូវទិដ្ឋភាពដ៏ទូលំទូលាយ នៃប្រវត្តិ សាស្រ្តនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (លើកលែងតែប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី) ពីសម័យបុរេប្រវត្តិរហូតដល់សម័យថ្មី និងសម័យទំនើប ដែលមួយផ្នែកបំពេញបន្ថែមនូវស្នាដៃពីមុនរបស់លោកសឺដេស។ ជាពិសេសទៅទៀតលោក បានបន្ថែមប្រវត្តិសាស្រ្តវៀតណាមទៅក្នុងការស្រាវជ្រាវរបស់គាត់ជាមួយនឹងទិដ្ឋភាពដ៏ទូលំទូលាយ ទោះបីជាលោកចាត់ទុកថា ខ្លួនគាត់មិនមានចំណេះដឹងស៊ីជម្រៅក៏ដោយ។
ការងារដ៏ល្បីរបស់លោកសឺដេស( Coedès) ក្នុងការសិក្សាប្រវត្តិសាស្រ្តបុរាណអាស៊ីអាគ្នេយ៍គឺ The Indianized States of Southeast Asia (១៩៦៨) បកប្រែដោយ Susan Brown Cowing និងកែសម្រួលដោយ Walter F. Vella បោះពុម្ពដោយ University of Hawaii Press ។ ជាមួយនឹងទំព័រជាង ៤០០ ចែកចេញជា ១៤ជំពូកដែលមាន ៦ជំពូក និងតារាងពង្សាវតារនៃរាជវង្ស Majapahit និងប្រទេសកម្ពុជា។ លោក
សឺដេស( Coedès) បង្ហាញពីរបៀបដែលប្រវត្តិសាស្រ្តនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍ក្រោម “ឥទ្ធិពល” នៃអរិយធម៌ឥណ្ឌា បានកើត ឡើងពីប្រវត្តិសាស្ត្រ គំរូរដ្ឋ ការសរសេរ និងសាសនាក្នុងកំឡុងពីសតវត្សទី ១ នៃគ.ស. ដល់ ១៥០០ នៃគ.ស។ ពាក្យថា ឥណ្ឌានីយកម្មបង្ហាញទិដ្ឋភាពម្ខាងនៃប្រវត្តិសាស្ត្រនៃបណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍បុរាណ (លើកលែងតែវៀតណាមក្នុងការបែងចែកអរិយធម៌ចិន) ជាច្បាប់ចម្លងដែលដាក់គំរូ (ឥទ្ធិពលនៃអរិយធម៌ឥណ្ឌា)។ នេះ ពិតជាត្រូវយកមកពិចារណានៅក្នុងគំរូថ្មី ស្មុគស្មាញនិងពហុវិមាត្រ នៅក្នុងបរិបទនៃអក្សរសិល្ប៍នាពេល បច្ចុប្បន្ន និងការយល់ដឹងអំពីតំបន់នេះ។
សរុបសេចកី្តមក ជាមួយនឹងប្រភពពត៌មានដ៏សម្បូរបែប ធម្មជាតិវិទ្យាសាស្រ្ត និងតម្លៃសិក្សាខ្ពស់ ការងារស្រាវ ជ្រាវរបស់លោកហ្សកសឺដេសជាពិសេសការបោះពុម្ពទាំងអស់នោះគឺជាឯកសារយោងដែល មិនអាចមិនអើពើបាននៅពេលស្រាវជ្រាវពីប្រវត្តិសាស្ត្រវប្បធម៌និងសិល្បៈបុរាណនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍៕យើងមាន សេចក្តីសោមនស្សរីករាយក្នុងការណែនាំដល់អ្នកបានសិក្សាស្រាវជ្រា៕

រក្សាសិទ្ធិគ្រប់បែបយ៉ាងដោយ អាម៉ាហ្សាឌៀ អេឌូសិន ឆ្នាំ២០២៤  គោលការណ៍ឯកជនភាព