ពេលខ្លះខ្ញុំនៅតែឮមិត្តភ័ក្តិរបស់ខ្ញុំត្អូញត្អែរថាកូនរបស់ពួកគេមិនដែលអានសៀវភៅ ឬប្រសិនបើពួកគេអានសៀវភៅកំប្លែងប៉ុណ្ណោះ។ ពេលខ្ញុំសួរគេថាតើពួកគេបានអានសៀវភៅណាមួយចុងក្រោយនេះ ពួកគេខ្មាសអៀនក្បាល ហើយត្អូញត្អែរថារវល់ពេក។ សួរឈ្មោះសៀវភៅដែលគេចូលចិត្ត នោះគេនឹងឮអំពី The Yellow Rose or The Bird Singing in the Thorn Bush សៀវភៅដែលគេអានប្រហែលជា 20 ឆ្នាំមុន ព្រោះវាយូរណាស់មកហើយដែលពួកគេមិនបានអានអ្វីទាំងអស់។

មែនហើយផ្ទះនីមួយៗមានស្ថានភាពផ្ទាល់ខ្លួនមនុស្សម្នាក់ៗមានចំណង់ចំណូលចិត្តរៀងៗខ្លួន។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រសិនបើអ្នកគិតថាការអានមានសារៈសំខាន់សម្រាប់កុមារ នោះឪពុកម្តាយមិនអាចរំពឹងថាកូនរបស់ពួកគេបានអានសៀវភៅទេខណៈដែលឪពុកម្តាយរបស់ពួកគេខ្វល់តែពីការរកលុយ មើលទូរទស្សន៍ ច្រៀងខារ៉ាអូខេ ឬមើលថែខ្លួនឯងអាចផឹកបាន។ កុមារតែងតែសម្លឹងមើលឪពុកម្តាយរបស់ពួកគេ។

នៅផ្ទះខ្ញុំ អ្វីៗកើតឡើងដោយធម្មជាតិ។ ពេលប្ដីប្រពន្ធរៀបការ មនុស្សម្នាក់ៗបានបរិច្ចាគសៀវភៅពីរបីរយក្បាលដល់ធ្នើសៀវភៅគ្រួសារ។ សៀវភៅបណ្តើរ ៗជាច្រើនឆ្នាំ។ កូនពីរនាក់កើតបន្ទាប់មកធំឡើង ហើយពួកគេតែងតែត្រូវបានហ៊ុំព័ទ្ធដោយសៀវភៅ។ ពេលកូនខ្ញុំមិនទាន់ចេះអាន យើងក៏ប្ដូរវេនអានសៀវភៅឲ្យគាត់មុនចូលគេង។ តាំងពីពួកគេចេះអក្សរ ឪពុកម្តាយត្រូវបានគេទុកចោល។ កុមារទាំងពីរមានទំនាក់ទំនងជាមួយសៀវភៅ  ដូចជាអាហារ ទឹកដោះគោ ឬហ្គេម ជាទម្លាប់ក្មេងទេ។

នៅថ្ងៃចុងសប្តាហ៍ ឬថ្ងៃសម្រាក គ្រួសារទាំងមូលទៅទស្សនាសៀវភៅជាមួយគ្នាដោយម្នាក់ៗជ្រើសរើសសៀវភៅផ្ទាល់ខ្លួន។ អំណោយសម្រាប់កុមារនៅថ្ងៃខួបកំណើត ឬបន្ទាប់ពីការធ្វើដំណើរដ៏យូរក៏ជាសៀវភៅផងដែរ ពិតណាស់រួមជាមួយនឹងវត្ថុផ្សេងៗទៀត។ ដូចនោះ កូនធំឡើង អានសៀវភៅជាមួយឪពុកម្តាយ រួចផ្សងព្រេងចូលទៅក្នុងពិភពសៀវភៅរបស់គេ។ ឥឡូវនេះ ក្រៅពីធ្នើសៀវភៅទូទៅរបស់គ្រួសារ កុមារម្នាក់ៗមានទូដាក់សៀវភៅផ្ទាល់ខ្លួន។ ជាការពិតណាស់ ទម្លាប់មិនអាចបង្កើតបានក្នុងមួយថ្ងៃ ប៉ុន្តែប្រសិនបើអ្នកមិនចាប់ផ្តើមទេ នោះវានឹងមិនបង្កើតជាទម្លាប់នោះទេ។ ប្រសិនបើអ្នកចង់ឱ្យកូនរបស់អ្នកអានសៀវភៅ ឪពុកម្តាយគួរតែយកសៀវភៅមកអានដោយខ្លួនឯងជាមុនសិន៕

 

តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវខ្លះបានអះអាងថា កវីអ៊ុក កាលអាយុ១២ឆ្នាំ បានទៅសិក្សានៅវត្ត។ អ្នករៀបរៀងអត្ថបទយល់ថា កុមារអ៊ុក បានបួសជាសាមណេរនៅពេលមានអាយុ១២ ឆ្នាំ ព្រោះក្នុងសេចក្តីផ្តើមនៃរឿងនេះ មានឃ្លាពីរថថា…កោរសក់គ្រាន់គ្រប់ នាំមកបួសរៀន… ។ លុះ អាយុ២២ឆ្នាំ បានបួសជាភិក្ខុ ដោយមានឆាយានាម «ឥន្ទប្បញ្ជា»។ ព្រះភិក្ខុ ឥន្ទប្បញ្ញា អ៊ុកបានចាប់និពន្ធរឿង «មរណមាតា» បន្ទាប់ពីលោកបានបួសជាភិក្ខុពោលគឺក្នុងអំឡុងពេលដែលលោកទើបមានវ័យ ២២វស្សា ។ ក្នុងសេចក្តីផ្តើមនៃរឿងនេះ មានការចាប់អារម្មណ៍ឃើញថា ច្បាប់ដើមនៃរឿងជាគម្ពីរភាសាបាលីឈ្មោះ «ចេតនាពុទ្ធា» ។

គេឃើញមានរឿងព្រេងថៃមួយដែលមានដំណើររឿងប្រហាក់ប្រហែលនឹងរឿងមរណមាតា របស់កវីអ៊ុកខ្មែរយើងដែរ ដែលបកប្រែមកពីភាសាបារាំងមានឈ្មោះថា Le gobie d’or ។ អ្នកសិក្សាភាគច្រើនមានទស្សនៈថា ដោយសាររឿង «មរណមាតា»កម្សត់ និងពីរោះ គួរចាប់អារម្មណ៍ក្រៃពេក ទើបព្រះសង្ឃស្ទើរគ្រប់វត្តអារាមទូទាំងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បានចារ ចម្លងតៗគ្នាដាក់ស្លឹករឹតសម្រាប់កុមារសិស្សវត្តសិក្សាអក្សរសាស្ត្រជាតិតាំងពីសម័យនោះមក។ ពុទ្ធ សាសន បណ្ឌិត្យខ្មែរ បានចាត់ឱ្យចារចម្លងរឿងមរណមាតា ចេញពីសាស្ត្រាស្លឹករឹត ដែលមានក្នុងបណ្ណាល័ យនៃវិទ្យាស្ថាននេះ ពិនិត្យផ្ទៀងផ្ទាត់ ហើយចាត់ការបោះពុម្ពផ្សាយនៅឆ្នាំ១៩៦៥ ។

សង្ខេបរឿង

     ក្នុងកាលកន្លងទៅយូរហើយ មានព្រះរាជាមួយព្រះអង្គព្រះនាមវិមលធម្មរាជសោយរាជ្យក្នុងវិទ​ហនគរ។ គ្រានោះមានបុរសម្នាក់ឈ្មោះកុល្លិយៈ ប្រពន្ធឈ្មោះនាងកែវកេសីជារាជបម្រើ។ ព្រះរាជា​ទ្រង់តាំងឲ្យធ្វើជាមេស្រុកនៅស្រុកមួយ។ កុល្លិយៈ និងនាងកែវកេសីមានកូនស្រីមួយឈ្មោះកុល​កេសី។ នៅជិតផ្ទះនោះមានបុរសកំសត់ម្នាក់មានកូនប្រុសមួយឈ្មោះកុដុម្ពីក៍កុមារ។ កុមារបានស្រឡាញ់នាងកុលកេសីក្នុងពេលដែលទៅចាំចាបឯស្រែ។ អ្នកទាំងពីរបានពង្រាត់គ្នានៅក្នុងជនបទមួយឈ្មោះកាសីជាស្រុកចោរ។ ពួកចោរចាប់ចងកុដុម្ពីក៍ នាងកុលកេសីយកចិញ្ចៀនមាសមួយទៅជូនមេស្រុកសុំលោះប្តី មេស្រុកបង្គាប់ពួកចោរឲ្យដោះលែង។ អ្នកទាំងពីរសុំមេស្រុកធ្វើជាឪពុកធម៌។ មេស្រុកប្រគល់ទ្រព្យសម្បត្តិ និងទាសី កម្មករឲ្យ។ នាងកុលកេសីបានសុំឪពុកធម៌ទៅតាំងនៅភូមិថ្មី១ បានជាអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិស្តុកស្តម្ភ។ ដោយកុដុម្ពីក៍មានប្រាក់រាប់កោដិ អ្នកស្រុកឲ្យឈ្មោះថាកុលកោដិកុដុម្ពីក៍ៗមានកូនស្រីមួយឲ្យឈ្មោះនាងកុមារី។ ក្រោយពីមេស្រុកដែលជាឪពុកធម៌ស្លាប់ទៅ កុលកោដិកុដុម្ពីក៍បានជាធំក្នុងស្រុកនោះ។

កាលនាងកុមារីមានអាយុ៧ឆ្នាំ មានស្រ្តីមេម៉ាយម្នាក់នាងឈ្មោះកាឡី មានកូនស្រីពីរនាក់ កូនបងឈ្មោះចន្ទី កូនប្អូនឈ្មោះចន្ទាសាលិនី។ មេកាឡីមានបងស្រីម្នាក់ឈ្មោះកាលីនិយា។ មេកាឡីចេះតែមក​ប្រលោមកុលកោដិកុដុម្ពីក៍។ កុលកោដិកុដុម្ពីក៍ក៏យកមេកាឡីនោះជាប្រពន្ធចុង មិនយូរប៉ុន្មានកុលកោដិកុដុម្ពីក៍ធ្លាក់ខ្លួនជាអ្នកក្រ។ ដោយមេកាឡីមួលបង្កាច់កុដុម្ពីក៍ក៏ជេរវាយនាងកុលកេសីរាល់ថ្ងៃ ទីបំផុតកុដុម្ពីក៍នាំនាង​កុលកេសីទៅបង់ត្រី វាយទម្លាក់ទឹកស្លាប់ទៅ។ នាងកើតទៅជាត្រីដំរីនៅកំពង់ទឹកនោះ។
លុះកុដុម្ពីក៍ត្រឡប់មកផ្ទះវិញ នាងកុមារីពុំឃើញម្តាយក៏យំរត់ទៅរកឯកំពង់ទឹក បានដឹងដោយនាងទេពធីតាប្រាប់ថា ម្តាយស្លាប់កើតទៅជាត្រីដំរីហើយ នាងស្រែកហៅម្តាយៗហែលមកជិតប្រាប់កូនអំពីប្រវត្តិខ្លួនសព្វគ្រប់។ តាំងពីនោះមកគេហៅនាងកុមារីជាមរណមាតា។ នាងតែងធ្វើការផ្សេងៗមានឃ្វាលគោជាដើមដោយកំសត់ពន់ពេក។ រាល់ថ្ងៃ នាងតែងយកកន្ទក់បាចឲ្យត្រីដំរី។ មេកាឡីឲ្យកូនយកកន្ទក់ទៅបញ្ឆោតចាប់ត្រីដំរីមកសម្លាប់។ គ្រានោះមានទាញីមួយហួរស្រកាពីរទៅដាក់នៅមុខនាងៗស្គាល់ជាស្រកាម្តាយ នាងក៏យកទៅដាំដុះជាដើមត្របប់ពីរដើមមានផ្លែផ្កាល្អ ហើយនាងគោរពប្រណិប័តន៍រាល់ថ្ងៃ។ មេកាឡីដឹងយកដើមត្រប់ទាំងឫសគល់ទៅបុកក្នុងត្បាល់។ គ្រានោះមានឆ្មាញីមួយ ពាំឫសគ្រប់ពីរទុកឲ្យនាងៗយកឫសត្រប់ទាំងពីរនោះទៅដាំ។ ដោយអំណាចអានិសង្ឃដែលនាងបានភាវនាទ្វត្តិង្សាការកម្មដ្ឋានថាហទយំៗពីជាតិមុនគេ ឲ្យនាងមានជាតិជាទិព្វ នាងបួងសួងដល់មាតាហើយដាំទៅ ឫសត្រប់នោះដុះភ្លាមកើតជាដើមរលួសពីរដើម មានស្លឹកពណ៌ល្អដូចមាស ហើយមាតានាងកើតជាទេព្តានៅចាំរក្សាទីនោះ។ ស្លឹករលួសនោះខ្យល់បកមកលឺសូរដូចប្រគំតន្ត្រី។ នាងមរណមាតាមករក្សាដើមរលួសរាល់ព្រឹកល្ងាច។

វេលាមួយព្រះបាទវិមលធម្មរាជ ស្តេចចេញប្រពាតព្រៃ ទ្រង់ទតឃើញដើមរលួសនោះ ទ្រង់ជ្រាបថាជារបស់នាងមរណមាតា ទ្រង់ឲ្យហៅនាង។ នាងក៏ទៅថ្វាយបង្គំស្តេច។ ទ្រង់សុំដើមរលួសនោះ រួចទ្រង់ឲ្យពលជីកគាស់ តែពុំរបើក លុះតែនាងមរណមាតាបួងសួងទើបរលួសរដុះឡើង អណ្តែតលើអាកាសតាមស្តេចទៅព្រះរាជវាំង ដល់ហើយដើមរលួសឋិតនៅលើអាកាសមិនចុះមកដី លុះតែព្រះរាជាឲ្យយកនាងមរណមាតាទៅក្នុងព្រះរាជវាំង នាងបួងសួងទើបរលួសនោះចុះមកដីឋិតនៅក្នុងអាងមាសសន្មតឈ្មោះសុវណ្ណរាជព្រឹក្ស។ ព្រះរាជាទ្រង់អភិសេកនាងមរណមាតាជាអគ្គមហេសី ហើយទ្រង់សួរប្រវត្តិព្រះនាងៗក្រាបទូលតាំងពីដើមរហូតដល់ចប់។
ក្រោយមកព្រះរាជាទ្រង់ស្តេចទៅទាក់ដំរី។ មេកាឡីរកឧបាយកលសម្លាប់ព្រះនាងមរណមាតា វាចាត់ការឲ្យរកឩសជីកគុកដាំប្រេងដូងមួយខ្ទះធំ ធ្វើបន្ទប់ដាក់ក្តារគ្របពីលើ ដើម្បីឲ្យនាងដើរជាន់ធ្លាក់ខ្លួនទៅក្នុងខ្ទះស្លាប់។ ធ្វើស្រេចឲ្យកូនស្រីពីរនាក់ទៅបញ្ឆោតនាងមរណមាតាថាឪពុកឈឺទៀបស្លាប់ ចង់ជួបនាង។ ពួកស្រីក្នុងវាំងក៏ហែរហមព្រះនាងមរណមាតាទៅផ្ទះឪពុក។ មុននឹងទៅជួបឪពុក គេឲ្យព្រះនាងដោះគ្រឿងប្រដាប់ស្រង់ទឹកសិន។ លុះចូលទៅក្នុងបន្ទប់ស្រង់ទឹក ព្រះនាងជាន់ក្តាភ្លាត់ធ្លាក់ព្រះអង្គទៅក្នុងខ្ទះប្រេងដូងក្តៅសុគតទៅ។ មេកាឡីយកគ្រឿងអលង្កានោះបំពាក់មេចន្ទាសាលិនីជាកូនឲ្យទៅជំនួស។ ពួកស្រីស្នំមិនបានជាពិនិត្យក៏នាំចូលព្រះរាជវាំង។ ឯរាជព្រឹក្សទ្រង់យាងត្រឡប់មកព្រះរាជវាំងវិញ ទ្រង់ឆ្ងល់ ទ្រង់រកឱកាសដើម្បីនឹងចាប់ថ្នាក់ឲ្យបាន។

ក្រោយពីនាងមរណមាតាសុគតទៅ គេបានយកអដ្ឋិធាតុទៅចោលក្នុងព្រៃស្មសាន ហើយនាងទេពធីតាមួយអង្គឈ្មោះគិរីមេខលា ឋិតនៅដើមជ្រៃក្នុងព្រៃនោះបានយកឱសថទិព្វមកដាក់ឲ្យរស់ឡើងវិញល្អលើសដើម។ នាងទេពធីតាប្រាប់ព្រះនាងថា បើនៅជាមនុស្ស ពេលទៅនគរវិញគេពុំជឿទេ ត្រូវព្រះនាងបរិភោគឱសថឲ្យក្លាយទៅជាសារិកាទើបចូលបាន។ លុះបរិភោគឱសថក្លាយទៅជាសារិកាហើយ ទើបហើរចូលទៅក្នុងវាំង។ នាងសារិកាទូលប្រវត្តិរបស់ព្រះនាងថ្វាយព្រះមហាក្សត្រជ្រាបសព្វគ្រប់។ ព្រះរាជាទ្រង់ស្រឡាញ់ ទ្រង់យកចិញ្ចៀនមាសមួយវង់បំពាក់ជើងដាក់ក្នុងទ្រុងមាសនៅក្នុងព្រះរាជវាំង។ នាងសារិកាបួងសួងសុំដើមរាជព្រឹក្សៗក៏លូតលាស់ មានស្លឹកផ្កែផ្កាល្អដូចដើម។

ព្រះរាជាទ្រង់ឲ្យពេជ្ឈឃាតសម្លាប់មេចន្ទាសាលិនី ធ្វើផ្អកដាក់ពាងទាំងក្បាលផ្ញើទៅម្តាយឪពុកប្រាប់ថាកូនផ្ញើមកជូនកុដុម្ពីក៍ៗលូកដឹងថាកូនស្លាប់ក៏ប្រញាប់នាំកូន និងប្រពន្ធទៅជ្រកក្នុងព្រៃស្មសាន គ្រោះជួបនឹងតាបសម្នាក់​ហើយនៅក្នុងព្រៃនោះទៅ។  ព្រះរាជាឲ្យអាមាត្យវិនិច្ឆ័យក្តីយាយអករ៍ដែលឲ្យគេបញ្ឆោតយកព្រះនាងមរណមាតាទៅសម្លាប់។ អាមាត្យកាត់សេចក្តីថា យាយអករ៍មានទោសដល់ស្លាប់។ យាយអករ៍នោះមានកូនស្រីមួយឈ្មោះនាងឆន្ទា ជាសាវឡិកព្រះរាជាដែលត្រូវស្តេចបណ្តេញចេញ នាងនោះខឹងថាមកពីនាងសារិកាអុចអាលបានជាគេសម្លាប់ម្តាយខ្លួន ក៏គុំសម្លាប់នាងសារិកា។
ថ្ងៃមួយ ព្រះវិមលធម្មរាជស្តេចចេញទៅបង្ក្រាបចោរនៅជនបទ ទុកនាងសារិកានៅក្នុងវាំង។ នាងឆន្ទាបានឱកាសក៏ចូលទៅលួចនាងសារិកាបានឲ្យទៅទាសីសម្លាប់ស្លស៊ី។ ទាសីបោចសារិកាហើយចុះទៅដី នាងសារិកាលបរត់ចូលទៅក្នុងរូងកណ្តុរស។ ស្តេចកណ្តុរសយកនាងទៅចិញ្ចឹមទាល់តែដុះស្លាបឡើងវិញ។ ស្តេចកណ្តុរសខឹងណាស់ ទៅខាំនាងឆន្ទាដាច់ច្រមុះស្លាប់ទៅ។ នាងសារិកា និងស្តេចកណ្តុរសចេញទៅជួបពស់មួយធំ ប៉ងនឹងចឹកនាងតែបានតាដក់ធំមួយខាំពស់នោះស្លាប់បាត់ទៅ។ បន្ទាប់ពីនោះមក ព្រះឥន្ទបើកភ្នែកទិព្វចក្ខុមកឃើញនាងសារិកា ក៏ចុះមកនិមិ្មតជាខ្លាធំមួយ លោតឡើងមែកជ្រៃ សុំផ្លែជ្រៃមែកទិសបស្ចឹមក្លាយជាបក្សីៗលោតទៅស៊ីផ្លែជ្រៃមែកទិសឧត្តរក្លាយជាប្រើសមាសៗស៊ីផ្លែជ្រៃទិសបូពា៌ ក្លាយជាស្វាៗស៊ីផ្លែជ្រៃទិសទក្សិណ ក្លាយជាមនុស្សរូបល្អ ព្រមទាំងមានគ្រឿងអលង្ការ។ នាងសារិកាឃើញសព្វគ្រប់បានធ្វើត្រាប់តាមលំដាប់ ក៏ក្លាយជារូបរាងផ្សេងៗ ទីបំផុតក្លាយជាមនុស្សស្រី ហើយបេះផ្លែជ្រៃវេចទុកដើរទៅជួបតាបសម្នាក់ឈ្មោះមិត្តាជិនៗសួរហេតុសព្វគ្រប់ក៏នាំនាងទៅចិញ្ចឹមនៅក្នុងអាស្រម។

ក្រោយមកតាបសមិត្តាជិនទៅកាន់ព្រះបោក្ខរណី បានឃើញកុមារមួយរូបកើតក្នុងផ្កាឈូក បានយកមកឲ្យនាងចិញ្ចឹម​ ឲ្យឈ្មោះបុទុមកុមារៗធំឡើងសាកសួរនាងៗប្រាប់ពីប្រវត្តិសព្វគ្រប់ បុទុមកុមារលាមាតា និងមហឥសីទៅរកព្រះបិតាឯវិទហនគរ យកទាំងព្រះទម្រង់ដែលចងនឹងព្រះមាតាកាលនៅជាសារិកា និងផ្លែជ្រៃទៅផង។ វេលានោះមានស្តេចប្រើសមាសមួយមកធ្វើជាជំនិះបញ្ជិះកុមារទៅរកបិតា។ លុះបានជួបព្រះបិតាហើយ ក៏យាងព្រះបិតាមកហែហមព្រះមាតាទៅសោយរាជ្យក្នុងវិទេហនគរប្រកបដោយទសពិធរាជធម៌។ កាលបើព្រះនាងបានជួបព្រះភស្តាហើយបានសោយរាជ្យជាសុខ ព្រះនាងនឹកដល់គុណទា ឆ្មា និងស្តេចកណ្តុរក៏ព្រះរាជទាននំចំណីដល់សត្វទាំងនោះ ព្រមទាំងចំណាយព្រះរាជទ្រព្យ ព្រះរាជទានដល់អ្នកកំសត់ទុគ៌តជានិរន្តរ៍ ហើយគង់នៅជាសុខសប្បាយដរាបដល់សោយព្រះវិលាល័យទៅហោង៕

ក្នុងកំឡុងសម័យអេហ្ស៊ីបបុរាណក្រដាសPapyrus ត្រូវបានប្រើសម្រាប់ការសរសេរ ប្រហែលជាសម័យជាមួយរាជវង្សទីមួយនៃជនជាតិអេហ្ស៊ីបបុរាណ ប៉ុន្តែភស្តុតាងដែលមានជាផ្លូវការតែមួយគត់គឺសៀវភៅរបស់ស្តេច Neferirkare Kakai នៃរាជវង្សទីប្រាំ (c. 2,400 មុនគ.ស  ជា​ប្រភេទ​សៀវភៅក្រិចបុរាណដែលគ្របដណ្តប់លើសៀវភៅក្រិចបុរាណ-សម្ភារ​ធ្វើពី​ក្រដាស់ ឬស្បែក​បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​រមូរ​កាន់​តែ​រឹង​មាំ​ជាង​បើ​ធៀប​នឹង​ប្រភេទ​ក្រដាស​សព្វថ្ងៃរ៉ូមបុរាណ ចិនបុរាណ និងអរិយធម៌ហេប្រ៊ូ​រហូត​ដល់ ​កូដិក ​ចាប់​ផ្ដើម​ត្រួតត្រា។

នៅពេលដែលប្រព័ន្ធសរសេរ ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយមនុស្សនៅក្នុងអរិយធម៌បុរាណ វត្ថុជាច្រើនដូចជាថ្ម ដីឥដ្ឋ សំបកឈើ និងលោហៈ ត្រូវបានគេប្រើដើម្បីកត់ត្រាការសរសេរ។ ការ​សិក្សា​វត្ថុ​ដែល​សរសេរ​ទាំង​នេះ​គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​ដ៏​សំខាន់​នៃ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ (ភាសា​អង់គ្លេស​៖ epigraphy )។ ការសរសេរអក្ខរក្រមបានបង្ហាញខ្លួនជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប។

ជនជាតិអេស៊ីបបុរាណតែងតែសរសេរនៅលើ papyrus ដែលជារុក្ខជាតិដុះតាមដងទន្លេនីល។ ដំបូងពាក្យមិនត្រូវបានបំបែក ( scriptura continua )ហើយមិនមានសញ្ញាវណ្ណយុត្តិទេ ។ អត្ថបទត្រូវបានសរសេរពីស្តាំទៅឆ្វេង ពីឆ្វេងទៅស្តាំ ឬសូម្បីតែបន្ទាត់នីមួយៗត្រូវបានសរសេរក្នុងទិសដៅផ្សេងគ្នា។ ពាក្យសម្រាប់សរសេរបន្ទាត់នីមួយៗក្នុងទិសដៅផ្សេងគ្នាត្រូវបានគេហៅថា boustrophedon ដែលមានន័យត្រង់ថាវេនក្របីព្រោះរចនាប័ទ្មនៃការសរសេរនេះគឺស្រដៀងទៅនឹងវិធីដែលកសិករបង្វិលក្បាលក្របីនៅពេលវាដល់ចុងរណ្តៅ។

សៀវភៅចាន ៖ សៀវភៅផ្លាកអាចត្រូវបានកំណត់ថាជាឧបករណ៍ផ្ទុកដែលសរសេរយ៉ាងរឹងមាំដែលមានបំណងសម្រាប់ងាយស្រួលយកតាមខ្លួន។ គ្រាប់​ដីឥដ្ឋ​ដែល​សំប៉ែត​ហើយ​ស្ងួត​អាច​យក​ទៅ​បាន​យ៉ាង​ងាយ​ស្រួល​ដោយ​មាន​ស្ទីល​សម្រាប់​តាមដាន​ដីឥដ្ឋ​ដែល​រួម​មាន (ដែល​អាច​ជ្រលក់​ក្នុង​ទឹក)។ ពួកវាត្រូវបានប្រើជាមធ្យោបាយផ្ទុកអត្ថបទ ជាពិសេសសម្រាប់អត្ថបទ អក្សរ cuneiform នៅទូទាំង យុគសម័យសំរិទ្ធ និងរយះពេលដ៏យូរនៃសម័យដែក។

បន្ទះក្រមួនគឺជាបំណែកឈើដែលគ្របដោយស្រទាប់ក្រមួនក្រាស់ល្មមដើម្បីរក្សានូវអ្វីដែលស្ទីលបានសរសេរនៅលើនោះ។ ពួកវាជាឧបករណ៍ផ្ទុកអត្ថបទទូទៅនៅក្នុងសាលារៀន គណនេយ្យ និងសម្រាប់កត់ត្រា។ សន្លឹកក្រមួនមានអត្ថប្រយោជន៍ដែលអាចប្រើឡើងវិញបាន៖ ក្រមួនអាចរលាយ និងស្រោបលើឈើឡើងវិញទៅជាសន្លឹកក្រមួនថ្មី។ ទំនៀមទម្លាប់នៃការចងបន្ទះក្រមួនជាច្រើន (រ៉ូម៉ាំង៖ pugillares) ប្រហែលជាការចាប់ផ្តើមនៃសៀវភៅសម័យទំនើប។ និរុត្តិសាស្ត្រនៃពាក្យ codex (ប្លុកឈើ) ក៏ណែនាំថាវាប្រហែលជាត្រូវបានបង្កើតឡើងពីក្រដាសក្រមួនដែលគ្របដណ្ដប់លើឈើ។

Papyrus ដែលជាវត្ថុធ្វើពីក្រដាសក្រាស់ ដែលធ្វើឡើងដោយការត្បាញមែករបស់ដើម papyrus បន្ទាប់មកធ្វើឱ្យត្បាញដោយញញួរ ត្រូវបានប្រើដើម្បីកត់ត្រាការសរសេរក្នុងសម័យអហ្សីបបុរាណ ប្រហែលជានៅដើមរាជវង្សទី១ ទោះបីជាភស្តុតាងដំបូងគឺ ពីគណនីរបស់ស្តេច Nefertiti Kakai នៃរាជវង្សទីប្រាំ (គ. 2400 មុនគ.ស)។ សន្លឹក papyrus ត្រូវបានស្អិតជាប់គ្នាដើម្បីបង្កើតជារមូរ។ សំបកឈើដូចជាមែកឈើនិងសម្ភារផ្សេងទៀតក៏ត្រូវបានប្រើប្រាស់ផងដែរ។

យោងទៅតាម ហេរ៉ូដូទូស (ប្រវត្តិ 5:58) ជនជាតិហ្វ៊ីនីក បានផ្ទេរការសរសេរនិងក្រដាសក្រដាសទៅប្រទេសក្រិចនៅប្រហែលសតវត្សទី 10 ឬ 9 ឆ្នាំមុនគ។ ពាក្យក្រិកសម្រាប់ papyrus ជាបណ្ណសារនៃការសរសេរ ( biblion ) និងសៀវភៅ ( biblos ) មកពីឈ្មោះទីក្រុង Phoenician នៃ Byblos ពីកន្លែងដែល papyrus ត្រូវបាននាំចេញទៅប្រទេសក្រិក។ ពីភាសាក្រិច យើងក៏ទទួលបានពាក្យ ថូមេ ( ភាសាក្រិច : τόμος ) ដែលដើមឡើយមានន័យថា បំណែក ឬ បំណែក ហើយដែលមានន័យថា “រមូរនៃ papyrus” ។ Tomus ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ដោយ​ជនជាតិ​រ៉ូម​ដែល​មាន​ន័យ​ដូច​គ្នា​នឹង volumen (សូម​មើល​ការ​ពន្យល់​របស់ Isidore នៃ Seville ខាងក្រោម)។

មិនថាធ្វើពីក្រដាស papyrus, parchment ឬក្រដាសទេ រមូរគឺជាទម្រង់សៀវភៅទូទៅបំផុតនៅក្នុងវប្បធម៌ក្រិក រ៉ូម ចិន ហេប្រ៊ូ និងម៉ាសេដូនៀ។ ទ្រង់ទ្រាយ codex ទំនើបគឺមានប្រជាប្រិយភាពយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងពិភពរ៉ូម៉ាំងនៅសម័យបុរាណ ប៉ុន្តែទម្រង់រមូរមានរយៈពេលយូរជាងនេះនៅអាស៊ី។

ឌិកូដអត្ថបទនៅលើក្រដាសដុតដែលមានអាយុ 2.000 ឆ្នាំដោយអរគុណដល់ AI ឯកសារនេះគឺជាក្រដាសមួយក្នុងចំណោមក្រដាសជាង 800 ដែលគេស្គាល់ថាជា Herculaneum Papyri ដែលត្រូវបានឆេះកំឡុងពេលការផ្ទុះភ្នំភ្លើង Vesuvius ក្នុងឆ្នាំ 79 នៃគ.ស.។ ដូច Pompeii ដែរ Herculaneum ស្ថិតក្នុងចំណោមទីក្រុងរ៉ូម៉ាំងជាច្រើនដែលត្រូវបានបំផ្លាញនៅពេលដែលភ្នំភ្លើងបានផ្ទុះឡើង។ Smithsonian នៅថ្ងៃទី 6.2 ខែមិថុនា។ អ្នកស្រាវជ្រាវនៅសតវត្សរ៍ទី 18 បានរកឃើញឯកសារដែលសរសេរនៅលើ papyrus ប៉ុន្តែការប៉ុនប៉ងជាច្រើនដើម្បីបកស្រាយពួកវាមិនជោគជ័យទេ ដោយសាររមូរមិនអាចប៉ះបាន។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំមុនមក អ្នកស្រាវជ្រាវជុំវិញពិភពលោកបានចូលរួមក្នុងការប្រកួត Vesuvius Challenge ក្នុងគោលបំណងស្វែងរកមនុស្សដែលអាចអានសៀវភៅ Herculaneum Papyri បាន។

អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រកុំព្យូទ័រ Brent Seales នៃសាកលវិទ្យាល័យ Kentucky (សហរដ្ឋអាមេរិក) និងសហគ្រិនបច្ចេកវិទ្យាពីរនាក់ Nat Friedman និង Daniel Gross បានប្រកាសការប្រកួត Vesuvius Challenge នៅខែមីនា ឆ្នាំ 3.2023។ ដើម្បីឈ្នះរង្វាន់ដ៏ធំបំផុតចំនួន 700.000 ដុល្លារអាមេរិក ក្រុមដែលឈ្នះត្រូវតែឌិកូដយ៉ាងហោចណាស់ 85% នៃ 4 វគ្គ ដែលវគ្គនីមួយៗមានយ៉ាងហោចណាស់ 140 ពាក្យ។ រង្វាន់តូចៗផ្សេងទៀតក៏នឹងត្រូវបានផ្តល់ជូនពេញមួយឆ្នាំ 2023។

នៅថ្ងៃទី 5.2 ខែកុម្ភៈ លោក Friedman បានប្រកាសអំពីអត្តសញ្ញាណអ្នកឈ្នះរង្វាន់ $700.000 ។ នោះគឺជាក្រុមដែលដឹកនាំដោយនិស្សិតបញ្ចប់ការសិក្សា Yousef Nader នៃសាកលវិទ្យាល័យ Free of Berlin (ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់) រួមជាមួយនឹងមិត្តរួមក្រុមពីរនាក់ និស្សិតវិទ្យាសាស្ត្រកុំព្យូទ័រ Luke Farritor នៃសាកលវិទ្យាល័យ Nebraska-Lincoln (សហរដ្ឋអាមេរិក) និង Julian Schilliger និស្សិតរ៉ូបូតដែលកំពុងសិក្សានៅប្រទេសស្វីស។

ក្រុមការងារបានប្រើប្រាស់ទិន្នន័យស្កែន 3D ដែលផ្តល់ដោយអ្នករៀបចំដើម្បីបង្កើតក្បួនដោះស្រាយការរៀនម៉ាស៊ីនដើម្បីអានតាមផ្នែកផ្សេងៗនៃរមូរpapyrus បន្ទាប់មករកឃើញស្នាមប្រឡាក់ទឹកថ្នាំនៅលើ papyrus ដើម្បីអាន ដោយសារបច្ចេកវិទ្យា AI បច្ចេកវិទ្យា។ ជាមួយនឹងវិធីសាស្រ្តខាងលើ ពួកគេបានធ្វើការឌិកូដដោយជោគជ័យនូវអក្សរជាង 2.000 នៃឯកសារបុរាណ៕

ចំណាប់អារម្មណ៍ពិសេសគឺកម្រងឯកសារសង្ខេបដោយលោក ហង់រី មូហត ចុះថ្ងៃទី ១៨៦០-១៩៦១ រួមជាមួយនឹងទិដ្ឋាការរបស់លោក មូហត ដែលចេញ
ដោយអាជ្ញាធរសៀម ដែលអនុញ្ញាតឱ្យគាត់ធ្វើដំណើរក្នុងប្រទេស។ ឯកសារទាំងនេះដំបូងត្រូវបានផ្តល់ឱ្យទៅសារមន្ទីរអង់គ្លេសក្នុងឆ្នាំ ១៨៩៤ ដោយលោក
ស្រី Mouhot ជាង 30 ឆ្នាំបន្ទាប់ពីការស្លាប់របស់ស្វាមីហើយត្រូវបានផ្ទេរទៅបណ្ណាល័យអង់គ្លេសបន្ទាប់ពីឆ្នាំ ១៩៧៣ ។ បណ្ណារក្សបានផ្ទុកនូវ “អក្ខរក្រមខ្មែរ” សម្រាប់ភាសាបាលី រួមជាមួយនឹងគំរូអត្ថបទខ្លី “អក្ខរក្រមខ្មែរធម្មតា” ដែលមានគំរូអត្ថបទពីរ ច្បាប់ចម្លងនៃសិលាចារឹកខ្មែរបុរាណ រួមជាមួយនឹងអក្សរឡាវ និងគំរូអត្ថបទ។

ច្បាប់ចម្លងនៃសិលាចារឹកខ្មែរដែលលោក មូហត ផលិតគឺពិតជាគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ណាស់ ព្រោះថ្មដើមមួយចំនួនប្រហែលជាមិនមានទៀតទេ។ សិលាចារឹកទាំងនោះរួមមានច្បាប់ចម្លងនៅប្រាសាទអង្គរវត្ត ប្រាសាទភ្នំវ៉ាន់ ជិតក្រុងកូរ៉ាត នៅប្រាសាទមួយក្បែរទីក្រុងភីម៉ៃ នៅខាំផាងភេត បាត់ដំបង ឆៃភូម និងអង្គរធំ។ ច្បាប់ចម្លងសិលាចារឹករបស់លោក ហង់រី មូហត ត្រូវបានរកឃើញនៅលើរាបស្មើរដែលមិនបានបញ្ជាក់នៅអង្គរធំ។

សាស្រ្តាស្លឹករឹតគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍មួយទៀតគឺជាសៀវភៅចងភ្ជាប់បែបអឺរ៉ុបដែលមានចំណងជើងថា “វចនានុក្រមនៃភាសា Kameh ដែលមានការបកប្រែជាភាសាអង់គ្លេសទៅគ្រប់ពាក្យ” ។ វា​មាន​អត្ថបទ​ខ្មែរ​សរសេរ​ដោយដៃ​សាមសិប​សន្លឹក​ដែល​មាន​ការ​បកប្រែ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស ហើយ​វា​មិនមែន​ជា​វចនានុក្រម​ទេ ប៉ុន្តែ​ជា​សទ្ទានុក្រម។ អក្សរខ្មែរត្រូវបានសរសេរនៅខាងក្រោមបន្ទាត់ តាមទំនៀមការសរសេរអាស៊ីខាងត្បូង និងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ចំណែកការបកប្រែជាភាសាអង់គ្លេសត្រូវបានបន្ថែមពីលើអត្ថបទខ្មែរ។ កំណត់ចំណាំណែនាំមួយនិយាយថា “វចនានុក្រមនេះចង់បញ្ចូលពាក្យប្រហែល៤០០០ និងការពន្យល់ពេញលេញជាភាសាអង់គ្លេស ដែលនឹងត្រូវធ្វើ ប្រសិនបើការងារត្រូវបោះពុម្ព។” ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ វាហាក់បីដូចជាការងារនេះមិនធ្លាប់ត្រូវបានបញ្ចប់ ឬបោះពុម្ពទេ ចាប់តាំងពីការបញ្ចប់ប្រាំបួនចុងក្រោយត្រូវបានទុកចោល។

យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ នេះ​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏​ឆ្នើម​មួយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​ចងក្រង​ឡើង​ក្នុង​ឆ្នាំ ១៨៣០ ដោយ​មនុស្ស​ពីរ​នាក់​គឺ​អ្នក​និយាយ​ខ្មែរ​ដែល​ស្គាល់​ថា​ជា​ចៅ​ប៊ុន អ្នក​ស្រុក​សៀម និង​អ្នក​ផ្សព្វផ្សាយ​សាសនា​អាល្លឺម៉ង់ Karl Gützlaff ដែល​រស់​នៅ​ទីក្រុង​បាងកក​ពី​ឆ្នាំ ១៨២៨-៣១។ ភរិយាទីមួយរបស់ហ្គេតស៍ឡាហ្វ ឈ្មោះ ម៉ារៀ ញូវែល ហ្គេតសឡាហ្វ ដែលជាបេសកជនភាសាអង់គ្លេស គ្រូបង្រៀន និងអ្នកបកប្រែភាសាចិន ប្រហែលជាបានជួយក្នុងវិធីណាមួយជាមួយការងាររួមគ្នានេះ បន្ទាប់ពីនាងបានចូលរួមជាមួយស្វាមីរបស់នាងនៅទីក្រុងបាងកកក្នុងឆ្នាំ ១៨៣៣។ ជាមួយគ្នា ពួកគេក៏ធ្វើការបកប្រែព្រះគម្ពីរជាភាសាថៃផងដែរ ភាសាខ្មែរ និងឡាវ។ ការស្លាប់ភ្លាមៗរបស់ម៉ារីយ៉ា បន្ទាប់ពីកំណើតកូនភ្លោះ និងការចាកចេញរបស់ Gützlaff ទៅកាន់ម៉ាកាវក្នុងឆ្នាំ ១៨៣១ ប្រហែលជាមូលហេតុដែលសទ្ទានុក្រមមិនបានបញ្ចប់។

សាត្រាស្លឹករឹត​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​កត់​សម្គាល់​បំផុត​ដែល​មាន​អក្សរ​ខ្មែរ​គឺ​រមូរ​ក្រដាស​ប្រវែង​ជិត ១៥ ម៉ែត្រ​ពី​ប្រទេស​ជប៉ុន។ វាមានច្បាប់ចម្លងពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី ១៩ នៃប្រតិចារិកដែលបានធ្វើនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨១៨ នៃឯកសារផ្លូវការចំនួន ១០ និងសំបុត្រពាណិជ្ជកម្មដែលសរសេរជាភាសាជប៉ុនពី Gaiban Shokan (ការឆ្លើយឆ្លងបរទេស) រវាងរដ្ឋាភិបាលជប៉ុន (shogunate) និងអ្នកគ្រប់គ្រងឬមន្ត្រីបរទេសផ្សេងៗនៅចន្លោះឆ្នាំ១៦០៤និង១៦៧៥ក្នុងចំណោមសំបុត្រហូឡង់ អ៊ីតាលី និងលូហ្សុន គឺជាឯកសារកម្ពុជាចំនួនប្រាំមួយ ដែលមានការបកប្រែចុះកាលបរិច្ឆេទដល់ឆ្នាំ១៦០៥-១៨០៦ ។ ខណៈពេលដែលអក្សរចិន-ជប៉ុនមានភាពល្អឥតខ្ចោះ ការបកប្រែអក្សរទាំងប្រាំមួយជាអក្សរខ្មែរស្ទើរតែមិនអាចយល់បាន ហើយត្រូវបានគេគិតថាត្រូវបានចម្លងដោយអាចារ្យជនជាតិជប៉ុនដែលមិនស្គាល់ភាសាខ្មែរ៕

រឿងល្បីមួយផ្សេងទៀត គឺមិនមានព័ត៌មានច្បាស់លាស់អំពីភាពពាក់ព័ន្ធនឹងអ្នកនិពន្ធអូមែរទេ ដោយសារមានការភ័ន្តច្រឡំជាមួយរឿងព្រេង និងរឿងនិទានដែលគេដំណាលតៗគ្នា ព្រោះសម័យកាលនោះ មានអ្នកនិពន្ធផ្សេងៗទៀតដែលមានស្នាដៃប្រហាក់ប្រហែលនឹងលោក អូមែរដែរ។

ឆ្លើយទៅនឹងសំនួរខាងលើថា តើអ្នកនិពន្ធ អូមែរជានរណា? ចំលើយមានដូចតទៅ៖ដូចជាអ្នកខ្លះថា លោកអូម៉ែរ គឺជាកូនចៅរបស់វីរៈកវីនិពន្ធក្រិចបុរាណ លោក អ័រផឹស(Orpheus) អ្នកខ្លះទៀតលើកឡើងថា ជាកូនជនអនាថា នៅក្នុងទីក្រុងមួយ ដោយគ្មានអត្តសញ្ញាណច្បាស់លាស់ឡើយ។ តែផ្ទុយមកវិញ បើយោងតាមអ្នកអត្ថាធិប្បាយផ្នែកអក្សរសាស្ត្រមួយចំនួន ជីវប្រវត្តិរបស់អ្នកនិពន្ធ អូមែរ អាចត្រូវបានគេសរសេរឡើងវិញ ដោយផ្អែកលើអត្ថន័យនៃឈ្មោះរបស់គាត់តែម្តង ដែលមានន័យថា “ចំណាប់ខ្មាំង” ។

ទន្ទឹមនឹងនោះក៏មានមតិផ្ទុយគ្នាអំពីទីកន្លែងរស់នៅរបស់គាត់ផងដែរ តាមពិតទៅ មានអ្នកខ្លះអះអាងថា កវីជនជាតិក្រិចម្នាក់នេះ រស់នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទីប្រាំបីមុនគ.ស ហើយថា ស្នាដៃរបស់លោកមានអត្ថិភាពតាំងពីសម័យកាលកកើតអក្សរសិល្ប៍ក្រិច។ ជំនួសមកវិញសង្រ្គាម (Trojan) ដែលគិតថា គាត់បានរស់នៅពីរទសវត្សរ៍បន្ទាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍ដ៏ធំនៅក្នុងតំបន់នោះ។

តាមពិតទៅ សូម្បីតែព័ត៌មាននេះ ក៏នៅមានភាពស្រពិចស្រពិលដែរ យ៉ាងហោចណាស់មានទីក្រុងក្រិចចំនួន ៧ ដែលគេរាប់ថា ស្រុកកំណើតរបស់កវីដ៏ល្បីល្បាញរូបនេះ រួមទាំងទីក្រុង Smyrna និង Rhodes ផងដែរ។

 តើ អូមែរ បានសរសេរអំពីអ្វីខ្លះបានសកលលោកមានចំណាប់អារម្មណ៍លោកស្នាដៃរបស់លោក?  មានមតិគួរឱ្យសង្ស័យអំពីការងារអក្សរសាស្ត្ររបស់អ្នកនិពន្ធនេះ ក្នុងសមរភូមិវីរកំណាព្យា។ ស្នាដៃវីរភាពចំនួនពីរដែលសន្មតថា គាត់បាននិពន្ធរឿង «អីលីយ៉ាត និងរឿង អូឌីសេ» ដ៏ល្បីល្បាញ ក្នុងពិភពអក្សរសិល្ប៍អន្តរជាតិ។ តាមពិតមើលទៅមានភាពខុសប្លែកគ្នាខ្លាំងនៅក្នុងរចនាប័ទ្មនិងខ្លឹមសារ ដែលស្នាដៃទាំងពីរ ហាក់ដូចជាមិនត្រូវបានសរសេរដោយមនុស្សតែម្នាក់នោះទេ។ យោងទៅតាមអ្នករិះគន់ផ្នែកអក្សរសាស្ត្រភាគច្រើនថា អ្នកនិពន្ធមានស្នាដៃស្រដៀងគ្នានឹងអ្នកនិពន្ធសម័យក្រិចបុរាណផ្សេងទៀត។

 សំណួរលើប្រធានបទ ថាតើ អ្នកនិពន្ធ អូមែរ ពិតជាមនុស្សពិត ឬជាតួអង្គប្រឌិតទាំងស្រុងជាមួយនឹងការស្រមើលស្រមៃដ៏សម្បូរបែប? ប្រភពបុរាណបង្កើតឡើងវិញនូវជីវប្រវត្តិរបស់កវីជនជាតិក្រិច ដែលពិតជារួមបញ្ចូលជីវប្រវត្តិគឺមានអ្នកនិពន្ធ៧នាក់ទៀតបាន សហការគ្នាសរសេរពីប្រវត្តិ លោកអូមែរ និយាយអំពីអត្ថិភាពពិតរបស់ អូមែរ គឺកាលប្បវត្តិនៃជីវិតរបស់គាត់ និងប្រភពដើមរបស់គាត់។

ស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ល្បីដែលពិភពលោកដាក់ក្នុងកម្មវិធីសិក្សា។

ទោះជាយ៉ាងណា មានសំណួរលើកឡើងថា អូមែរីក(Homeric) ពិតបានចាប់កំណើតឡើងក្នុងពិភពអ្នកជំនាញផ្នែកអក្សរសាស្ត្រ មែនដែរឬទេ?។ សំណួរខ្លះបានចោទសួរ និងធ្វើការជជែកវែកញែក គឺថា តើស្នាដៃកំណាព្យរបស់លោកអូមែរីកចំនួនពីរក្នុងចំណោមស្នាដៃដ៏ល្បីល្បាញបំផុតនៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍ក្រិច គួរត្រូវបានសន្មតថា ជារូបគាត់ ឬជាអ្នកនិពន្ធផ្សេងទៀតជាអ្នកសរសេរ?។

មនុស្សមួយចំនួនទៀតជឿជាក់ថា លោកអូមែរ បានសរសេរកំណាព្យតែមួយក្នុងចំណោមកំណាព្យទាំងពីរ។ អ្នកខ្លះទៀតបានជឿជាក់ថា ជាអ្នកនិពន្ធកំណាព្យទាំងពីរ។ តែមានអ្នកនិពន្ធខ្លះបានបង្ហាញថា លោកអូមែរពិតជាម្ចាស់វណ្ណកម្ម អ៊ីលីយ៉ាតនិងអូឌីសេ នៅក្នុងរជ្ជកាលនោះយ៉ាងពិតប្រាកដ។ សម្រស់អក្សរសិល្ប៍គឺអូមែរ គឺជាបិតា និងជាព្រះអង្គម្ចាស់ដ៏អស់កល្បនៃកវីទាំងអស់នៃពិភពលោក។

ទ្រឹស្តីផ្សេងៗគ្នាអំពីរឿងអ៊ីលីយ៉ាត(ILIAD )និង អូឌីសេ(ODYSSEY) ៖ នៅក្នុងសំណួរថា តើអូមែរិក ជានរណា ទើបដឹងថា អូមែរិកនិងអូមែរ គឺជាមនុស្សតែមួយគត់ បើទោះជាសរសេរទៅខុសគ្នាក៏ដោយអាចបញ្ជាក់ថា ជាវណ្ណកម្មរួមមួយគឺ  ការរួបរួម (នេះបញ្ជាក់យ៉ាងត្រឹមត្រូវក្នុងនិក្ខេបបទរបស់អ្នកនិពន្ធ អូមែរ គឺជាអ្នកនិពន្ធតែមួយគត់នៃកំណាព្យវីរភាព ។

ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ មានទ្រឹស្តីផ្សេងៗគ្នាជាច្រើនថា លោក អូមែរ ពិតជាមិនដែលមានស្នាដៃច្រើនក៏ដោយ តែលោកអូមែរ គឺគ្រាន់តែជានិមិត្តរូបនៃកំណាព្យក្រិចបុរាណប៉ុណ្ណោះ។ អត្ថិភាពនៃបទចម្រៀងដើមនៅក្នុងទម្រង់ដើមរបស់ពួកគេ មិនអាចបដិសេធបានទេ ប៉ុន្តែការអន្តរាគមន៍របស់អ្នកនិពន្ធដែលដាក់ស្នាដៃទាំងពីររួមគ្នាដោយប្រើរចនាប័ទ្មនិងតួលេខដែលយើងរកឃើញនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ មិនអាចបដិសេធបានទេ នៅក្នុងរឿង អ៊ីលីយ៉ាត( Iliad ) និងរឿងអូឌីសេ(Odyssey) ។ រឿងទាំងពីរក៏អាចជាស្នាដៃដែលបណ្តុំដោយចំណេះដឹងពីបុរាណដែលបានឆ្លងកាត់ដោយផ្ទាល់មាត់ និងក្នុងសម័យទំនើប ជាមួយនឹងរឿងទេវកថា និងគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ដែលមានសមត្ថភាពទាក់ទាញមិត្តអ្នកអានទូទាំងពិភពលោក។

ចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី៩ មក មានអ្នកអក្សរសាស្រ្តម្នាក់គឺ ផូស ដាវ(Post Dove ) បានលើកឡើងថា «មានដំណាក់កាលនៃភាពជោគជ័យដោយសារ ការរកឃើញឡើងវិញនៃសៀវភៅក្រិចបុរាណ និងអក្សរឡាតាំងនៅក្នុងមនុស្សជាតិ។» អំណះអំណាង បង្ហាញថា លោក អូមែរ គឺជាអ្នកអានម្នាក់ និងផ្តល់យោបល់យ៉ាងទូលំទូលាយបំផុតដល់អ្នកនិពន្ធបុរាណនៅក្នុងសាលា ហើយរឿងនេះនិយាយច្រើនអំពីការពិតដែលថាស្នាដៃរបស់គាត់បានបន្សល់ទុកនូវសញ្ញាណដែលមិនអាចលុបបាននៅលើអក្សរសិល្ប៍គ្រប់សម័យកាល។ លោក ហែលឡេននី(Hellenes)លើកឡើងថា មនុស្សត្រូវបានបញ្ឆោតដោយចំណេះដឹងរបស់ពួកគេអំពីអ្វីដែលអាចមើលឃើញដូចជា អូមែរ ដែលជាអ្នកប្រាជ្ញកំពូលក្នុងសម័យកាលនោះ ។

រចនាប័ទ្មនិងភាសារបស់អ្នកនិពន្ធអូមែរ(HOMER)

រចនាប័ទ្ម និងភាសាទូទៅមួយត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងវីរកំណាព្យទាំងពីរដែលសន្មតថា ជាវណ្ណកម្មពិសិដ្ឋរបស់លោកអូមែរ ។ ភាសាដែលនិយាយ គឺជាគ្រាមភាសាមាននៅក្នុងវចនានុក្រមមួយចំនួនដែរ។ រចនាប័ទ្មភាសារបស់អូមែរ វាគឺជាលទ្ធផលនៃការលាយចំរុះនៃគ្រាមភាសាក្រិចបុរាណ ដែលមិនត្រូវបានឆ្លុះបញ្ចាំងនៅក្នុងភាសាធម្មតានៃសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្រនោះទេ ដូច្នេះវាត្រូវបានគេសន្មតថា វាជាការច្នៃប្រឌិតសិល្បៈមួយ។ សូម្បីតែរចនាប័ទ្មក៏មានធាតុធម្មតាដោយផ្អែកលើប្រពៃណីវប្បធម៌ និងអក្សរសាស្ត្រដ៏ទំនើប។ ឧទាហរណ៍ ការប្រើប្រាស់តំណាង ឬភាពគួរឱ្យស្រលាញ់ ការប្រៀបធៀប និងនិមិត្តចេតសិកជាដើម៕

លោកវិចទ័រ អ៊ីហ្គោ គឺជាអ្នកនិពន្ធ កវី រិះគន់សង្គម និងជាអ្នកនិពន្ធរឿងដ៏ឆ្នើមម្នាក់ នៃអក្សរសិល្ប៍មនោសញ្ចេតនានៃសតវត្សទី១៩។ ស្នាដៃរបស់គាត់មិនត្រឹមតែឆ្លុះបញ្ចាំងពីប្រវត្តិសាស្ត្រ វប្បធម៌ និងបដិវត្តន៍បារាំងប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ជាគំរូនៃសេចក្តីសប្បុរសផងដែរ។ ស្នាដៃរបស់គាត់ត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ជាសៀវភៅបុរាណរបស់ពិភពលោក ហើយក៏បានក្លាយជាស្នាដៃអក្សរសាស្ត្រគំរូ មិនត្រឹមតែមានតម្លៃសិល្បៈប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងមានសារៈសំខាន់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រផងដែរ។

អ្នកនិពន្ធ វិចទ័រ អ៊ីហ្គោ គឺជាអ្នកនិពន្ធឈានមុខគេរបស់ពិភពលោក ដែលដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រអក្សរសិល្ប៍បារាំងក៏បណ្តាប្រទេសអាស៊ីដែរ។ លោក គឺជាអ្នកនិពន្ធ កវី និងជាអ្នកនិពន្ធរឿងដ៏ឆ្នើមម្នាក់ នៃអក្សរសិល្ប៍មនោសញ្ចេតនានៃសតវត្សទី ១៩ ។ ស្នាដៃរបស់គាត់មិនត្រឹមតែឆ្លុះបញ្ចាំងពីប្រវត្តិសាស្ត្រ វប្បធម៌ និងបដិវត្តន៍បារាំងប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ជាគំរូនៃសេចក្តីសប្បុរសផងដែរ។ ស្នាដៃរបស់គាត់ត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ជាសៀវភៅបុរាណពិភពលោក ក្លាយជាស្នាដៃអក្សរសាស្ត្រគំរូ មិនត្រឹមតែមានតម្លៃសិល្បៈប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងមានសារៈសំខាន់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រផងដែរ។

ជីវិតនិងព្រឹត្តិការណ៍

អ្នកនិពន្ធ វិចទ័រ អ៊ីហ្គោ ​គឺ​​ជាកូនប្រុសពៅរបស់ឧត្តមសេនីយ៍ទទួលបន្ទុកតុលាការ Joseph Léopold Sigisbert Hugo (1773-1828) និង Sophie Trebuchet (1772-1821) ។ បងប្រុសពីរនាក់របស់គាត់គឺ Abel Joseph Hugo (1798-1855) និង Eugène Hugo (1800-1837) ។ នៅឆ្នាំ 1811 លោក វិចទ័រ និងប្អូនប្រុសរបស់គាត់ឈ្មោះ Eugène ត្រូវបានបញ្ជូនទៅសិក្សានៅ Collège des Nobles, Madrid ។ ប្រហែលឆ្នាំ 1813 គាត់បានត្រលប់ទៅប៉ារីសវិញដើម្បីរស់នៅជាមួយម្តាយរបស់គាត់ដែលបានបែកបាក់ជាមួយឪពុករបស់គាត់ ហើយបានត្រលប់ទៅធ្វើការជាមួយឧត្តមសេនីយ៍ Victor Fanneau de la Horie ។

បើយោងទៅតាម អាដេអ៊ីហ្គោ ( Adèle Hugo )ឱ្យដឹងថា នៅខែកញ្ញាឆ្នាំ ១៨១៥ លោក វិចទ័រ បានចូលទៅបន្តមន្តវិជ្ជាការនៅសាលា Cordier នេះគឺព្រឹត្តិការណ៍នៅជុំវិញពេលដែល Victor Hugo ចាប់ផ្តើមសរសេរកំណាព្យ។ គាត់បានសិក្សាបទភ្លេង និងក្បួនដោយខ្លួនឯង។ ការសិក្សានោះគឺមានការ គាំទ្រដោយម្តាយ និងបងប្រុសរបស់គាត់ អ្នកនិពន្ធ  បានបង្ហាញមហិច្ឆតាដ៏អស្ចារ្យរបស់គាត់នៅពេលគាត់បានសរសេរក្នុងកំណត់ហេតុរបស់គាត់នៅអាយុ ១៤ឆ្នាំថា «ខ្ញុំចង់ក្លាយជា Chateaubriand ដែលខ្លាំងពូកែ» ។

នៅក្នុងវ័យ ១៩ឆ្នាំ ជាអកុសលសធំបំផុតព្រោះអ្នកម្តាយដ៏កំសត់បានទទួលមរណភាពដ៏សោកសៅតែពីរឆ្នាំក្រោយមក យុវជន វិចទ័រ បានរៀបការជាមួយមិត្តវ័យតំាងពីកុមាររបស់គាត់ឈ្មោះនាង Adèle Foucher ចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះ បង្កើតបានកូនបួននាក់ ប៉ុន្តែដូចជាឪពុកម្តាយរបស់ពួកគេដែរ ជីវិតអាពាហ៍ពិពាហ៍របស់ពួកគេមិនរលូន និងសប្បាយរីករាយនោះទេ។ ផ្ទះល្វែងរបស់ពួកគេនៅទីក្រុងប៉ារីសបានក្លាយជាកន្លែងជួបជុំសម្រាប់អ្នកនិពន្ធនៃចលនារ៉ូមែនទិក(អ្នកនិពន្ធអណ្តែតអណ្តូងនិយម)នៃសម័យនោះ ។

មានរឿងអកុសមួយ គឺកូនស្រីដំបូងរបស់គាត់បានស្លាប់ភ្លាមៗនៅក្នុងឧបទ្ទវហេតុលង់ទូកនៅទន្លេសេនរួមជាមួយស្វាមីនៅពេលនាងមានផ្ទៃពោះ។ កូនស្រីទីពីរគឺនាង ហ៊ូហ្គោដែលមានមុខមាត់ដូចម្តាយ (នាងមាន ឈ្មោះ ដូចគ្នា នឹងម្តាយរបស់នាង) មិនយូរប៉ុន្មាន បាន ទទួលរងជំងឺផ្លូវចិត្ត ហើយបានរស់នៅក្នុងមន្ទីរពេទ្យអស់មួយជីវិត។ កូនប្រុសទាំងពីររបស់គាត់ទាំងពីរបានដើរតាមគន្លងរបស់ឪពុកអាចនិយាយថា ស្លឹកឈើជ្រុះមិនឆ្ងាយពីគល់គឺពួកគេក្នុងនាមជាអ្នកនិពន្ធ និងអ្នកកាសែត ប៉ុន្តែគួរឱ្យសោកស្តាយណាស់ព្រោះពួកគេក៏បានលាចាកលោកយើងនេះទាំងវ័យក្មេង។

ដូច្នេះហើយ ទើបលោក វិចទ័រ បានស្គាល់ជីវិតឯកោម្តងហើយម្តងទៀត បានឃើញសាច់ញាតិរបស់គាត់បានទទួលមរណភាព រហូតដល់ទីបំផុតគាត់ត្រូវរស់នៅយ៉ាងកណ្តោចកណ្តែងក្នុងវាលវដ្តសង្សារតែម្នាក់ឯង ហើយមានតែកូនស្រីម្នាក់នៅក្នុងមន្ទីរពេទ្យផ្លូវចិត្ត និងចៅពីរនាក់ប៉ុណ្ណោះ។ គាត់គឺជាមនុស្សម្នាក់ពេញមួយជីវិតដែលបានប្រឡូកយ៉ាងសកម្មក្នុងសង្គម និងនយោបាយមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងទៅលើតួលេខ និងនិន្នាការរីកចម្រើននៃសម័យកាលរបស់គាត់។

អាជីពអក្សរសាស្ត្រ 

រដ្ឋប្រហារនៅចុងបញ្ចប់នៃឆ្នាំ ១៨៥១ បានផ្តួលរំលំរបបសាធារណរដ្ឋ លោក វិចទ័រ ត្រូវបាននិរទេសទៅក្រៅប្រទេសអស់រយៈពេល ១៩ ឆ្នាំ ប៉ុន្តែនេះអាចចាត់ទុកថាជារយៈពេលកំពូលនៃអាជីពសរសេររបស់គាត់ នៅពេលដែលការប្រមូលកំណាព្យ និងប្រលោមលោកជាច្រើនបានបន្ថែមទៀត។  សូម្បីតែបន្ទាប់ពីបានទទួលការលើកលែងទោសពីណាប៉ូឡេអុងទី៣ ក៏ដោយក៏ កវី វិចទ័រ បានប្តេជ្ញាថា នឹងមិនត្រឡប់មកវិញទេ គាត់បានប្រឆាំងនឹងរបបអាណាចក្រទីពីរដោយថ្កោលទោសយ៉ាងតឹងរ៉ឹងចំពោះការក្បត់ និងការគៀបសង្កត់របស់តុលាការ។

ជីវិតដ៏ត្រចះត្រចង់ និងបើកចំហ មិនត្រឹមតែជាមួយនឹងកំណាព្យដ៏វិសេសវិសាលប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងជាអ្នកសរសេររឿង អ្នកទ្រឹស្តី និងអ្នករិះគន់ ដែលអ្វីៗទាំងអស់នៅតែបន្សល់ទុករហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ និយាយទៅលោក បានរស់នៅ និងធ្វើការជាកំពូលនៃភាពវៃឆ្លាត និងទេពកោសល្យ។

រាល់ព្រឹត្តិការណ៍សង្គមបានកើតឡើងនៅចំពោះមុខគាត់ក៏ដោយ គាត់មិនអាចទប់ទល់បានទេ ហើយចាប់ពីពេលនោះមកបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងការបង្កើតបានជាសិល្បៈ គំនូរគូតាមកាលៈទេសៈសង្គមបារាំងនៅសម័យកាលនោះនិងការចងក្រងទៅជាកំណាព្យ គំនូរ និងអក្សរសាស្ត្រអមតៈ ការងារដូចជា ‘Les Miserables’ ឬ ‘The Hunchback of Notre Dame’ ។ អាជីពរបស់គាត់មួយផ្នែកបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីការដួលរលំនៃរបបនយោបាយនៅប្រទេសបារាំងក្នុងរជ្ជកាលខ្មៅងងឹតមួយ៕

អង្គការអប់រំ Quacquarelli Symonds (QS) ថ្មីៗនេះបានប្រកាសឱ្យដឹងពីចំណាត់ថ្នាក់សាកលវិទ្យាល័យអាស៊ីឆ្នាំ 2024 ដោយរកឃើញថា ប្រទេសឥណ្ឌាបានវ៉ាដាច់ប្រទេសចិនក្នុងចំនួនសាកលវិទ្យាល័យដែលរួមបញ្ចូលក្នុងបញ្ជី។ ជាក់ស្តែង ក្នុងចំណោមសាកលវិទ្យាល័យអាស៊ីចំនួន ៨៥៦ ដែលបានចុះបញ្ជីនោះ ប្រទេសឥណ្ឌាមានសាកលវិទ្យាល័យចំនួន ១៤៨ តាមពីក្រោយដោយប្រទេសចិនមានសាកលវិទ្យាល័យ ១៣៣ និងប្រទេសជប៉ុនមានត្រឹម ៩៦ ប៉ុណ្ណោះ។

លទ្ធផលនេះធ្វើឱ្យប្រទេសឥណ្ឌាក្លាយជាប្រទេសអាស៊ីដែលមានចំនួនសាកលវិទ្យាល័យច្រើនជាងគេក្នុងចំណាត់ថ្នាក់ក្នុងតារាងនៃចំនួនសកលវិទ្យាល័យក្នុងបណ្តាប្រទេសអាស៊ីដែលមានប្រជាជនច្រើន។ នៅឆ្នាំ ២០២៤ ប្រទេសឥណ្ឌាបានបន្ថែមសាកលវិទ្យាល័យថ្មី ចំនួន ៣៧ ទៀត ខណៈដែលប្រទេសចិនបានបន្ថែមសាកលវិទ្យាល័យចំនួន ៧។

 លោក Ben Sowter  អនុប្រធានជាន់ខ្ពស់នៃអង្គការអប់រំ QS បានទទួលស្គាល់ថា “ចំនួននៃសាកលវិទ្យាល័យឥណ្ឌាដែលចូលរួមក្នុងចំណាត់ថ្នាក់របស់ QS កំពុងតែកើនឡើង ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីការពង្រីក និងថាមវន្តនៃវិស័យអប់រំរបស់សាកលវិទ្យាល័យឥណ្ឌា”។

 ក្រុមអ្នកជំនាញនេះក៏បានកត់សម្គាល់ពីការកើនឡើងនៃចំនួនគ្រឹះស្ថានឧត្តមសិក្សារបស់ឥណ្ឌា និងការរួមចំណែករបស់ពួកគេក្នុងវិស័យស្រាវជ្រាវវិទ្យាសាស្ត្រ។ នេះមិនត្រឹមតែពង្រឹងជំហរអប់រំនៃតំបន់អាស៊ីប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏បង្ហាញពីសក្ដានុពលរបស់ប្រទេសឥណ្ឌាក្នុងការលើកកម្ពស់ជំហរសិក្សាសកលរបស់ខ្លួនផងដែរ។

ថ្វីត្បិតតែសាកលវិទ្យាល័យមានចំនួនច្រើនក៏ដោយ ចំណាត់ថ្នាក់របស់សាកលវិទ្យាល័យឥណ្ឌា បើប្រៀបធៀបនឹងសាកលវិទ្យាល័យចិនគឺខុសគ្នាច្រើន។ ជាឧទាហរណ៍ វិទ្យាស្ថានបច្ចេកវិទ្យាឥណ្ឌា Bombay (IIT Bombay) គឺជាសាលាដែលមានចំណាត់ថ្នាក់ខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមសាកលវិទ្យាល័យឥណ្ឌា ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៤០ ក្នុងចំណាត់ថ្នាក់។ ខាងក្រោមនេះគឺជាវិទ្យាស្ថានបច្ចេកវិទ្យាដេលី (IIT Delhi) នៅទីតាំង ៤៦ និងវិទ្យាស្ថានបច្ចេកវិទ្យា Madars (IIT Madras) ឈរនៅទីតាំង ៥៣ ។

ទន្ទឹមនឹងនេះ សាកលវិទ្យាល័យដែលកាន់តំណែងលេខ១ ក្នុងចំណាត់ថ្នាក់ គឺសាកលវិទ្យាល័យ Peking ដែលជាសាកលវិទ្យាល័យឈានមុខគេមួយនៅក្នុងប្រទេសចិន។ ចំណាត់ថ្នាក់ទី២ ជារបស់សាកលវិទ្យាល័យហុងកុង (ប្រទេសចិន) ដែលជាសាកលវិទ្យាល័យចំណាស់ជាងគេនៅក្នុងទីក្រុងហុងកុង ខណៈដែលចំណាត់ថ្នាក់ទី៣ ជារបស់សាកលវិទ្យាល័យជាតិសិង្ហបុរី (សិង្ហបុរី) ។

ចំណុចគួរឱ្យកត់សម្គាល់មួយគឺថា សាកលវិទ្យាល័យហុងកុងបានកើនឡើងពីរកន្លែងបើប្រៀបធៀបទៅនឹងឆ្នាំ ២០២២ និងជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី២ នៅក្នុងបញ្ជី ហើយសាកលវិទ្យាល័យជាតិសិង្ហបុរី (NUS) បានធ្លាក់ចុះពីចំណាត់ថ្នាក់ទី២ មកចំណាត់ថ្នាក់ទី ៣ ចាប់ពីឆ្នាំ ២០១៩ ដល់ឆ្នាំ ២០២២ NUS ត្រូវបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាសាកលវិទ្យាល័យកំពូលនៅអាស៊ី យោងតាម QS និងចំណាត់ថ្នាក់ទី ២ ក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ ។

ចំណាត់ថ្នាក់ទី៤ ផងដែរគឺសាកលវិទ្យាល័យ Nanyang Technological (NTU)និងសាកលវិទ្យាល័យ Tsinghua (ប្រទេសចិន) ។ ឈជើងនៅតាំងទី 6 ជារបស់សាកលវិទ្យាល័យ Zhejiang (ប្រទេសចិន) និងទីតាំងទី ៧ គឺសាកលវិទ្យាល័យ Fudan (ប្រទេសចិន) ។ មុខតំណែងទី ៨ និងទី៩ ជាសាលាតំណាងប្រទេសកូរ៉េ ពីរគឺសាកលវិទ្យាល័យ Yonsei និងសាកលវិទ្យាល័យកូរ៉េរៀងគ្នា។ ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១០ គឺសាកលវិទ្យាល័យចិនហុងកុង
(ប្រទេសចិន) ។

 QS Asian University Rankings ២០២៤ គឺជាចំណាត់ថ្នាក់ធំបំផុតនៅក្នុងវិស័យឧត្តមសិក្សានៅអាស៊ី ដែលមានសាកលវិទ្យាល័យចំនួន ៨៥៦ កើនឡើងពីសាកលវិទ្យាល័យចំនួន ៧៦០ នៅក្នុងចំណាត់ថ្នាក់កាលពីឆ្នាំមុន។ សាកលវិទ្យាល័យត្រូវបានវាយតម្លៃដោយផ្អែកលើកត្តាជាច្រើនដូចជា លទ្ធផលសិក្សា លទ្ធភាពការងារ គុណភាព និងបរិមាណនៃការស្រាវជ្រាវ ធនធានបង្រៀន សមាមាត្រសាស្ត្រាចារ្យ សមាមាត្រសិស្សអន្តរជាតិ។

      សូមបញ្ជាក់ថា របាយការណ៍វិភាគ QS “ជាមួយនឹងការបន្តកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងឆ្ពោះទៅរកអន្តរជាតិ លទ្ធផលស្រាវជ្រាវ និងការទទួលស្គាល់ការសិក្សា សាកលវិទ្យាល័យឥណ្ឌាត្រូវបានត្រៀមខ្លួនសម្រាប់ការរីកចម្រើនបន្ថែមទៀត និងជោគជ័យនាពេលខាងមុខ”៕

រក្សាសិទ្ធិគ្រប់បែបយ៉ាងដោយ អាម៉ាហ្សាឌៀ អេឌូសិន ឆ្នាំ២០២៤  គោលការណ៍ឯកជនភាព